Huenda hali ikaonekana tulivu kwa kiasi fulani wiki hii, lakini mji mkuu wa Libya magharibi, Tripoli, bado uko katika hali ya machafuko.

Mapema mwezi Mei, ghasia zililipuka kati ya makundi yenye silaha na vikosi vya serikali baada ya Waziri Mkuu Abdul Hamid Dbeibah kutoa amri ya kuvunjwa kwa makundi ya wanamgambo, yakiwemo yale yenye ushawishi mkubwa kama Kikosi cha Msaada wa Ustawi (SSA). Kiongozi wa SSA aliuawa.

Kwa mujibu wa Umoja wa Mataifa, ghasia hizo zilisababisha vifo vya raia wanane mjini Tripoli. Baadaye, miili mingine 58 ilikutwa katika hospitali moja iliyokuwa chini ya udhibiti wa SSA.

"Mapigano ya hivi karibuni huko Tripoli ambayo yamesababisha vifo vya raia ni ishara tosha ya utepetevu wa usalama,” alisema Hanan Salah, mtafiti wa Libya na mkurugenzi msaidizi wa Idara ya Mashariki ya Kati na Afrika Kaskazini katika shirika la Human Rights Watch, katika mazungumzo na DW.

"Uzembe mkubwa wa vita ambavyo Human Rights Watch imevibaini katikati ya maeneo ya makazi ya raia unaonesha wazi jinsi makundi haya yenye silaha yanavyopuuza kabisa maisha na ustawi wa raia,” aliongeza.

Nchi yagawika pande mbili

Tangu mwaka 2014, Libya imegawanyika katika sehemu mbili, kila moja ikiwa na serikali pinzani – moja mashariki na nyingine magharibi mwa nchi hiyo. Serikali inayotambuliwa na Umoja wa Mataifa, ijulikanayo kama Serikali ya Umoja wa Kitaifa (GNU), iko Tripoli magharibi na inaongozwa na Waziri Mkuu Abdul Hamid Dbeibah.

Mpinzani wake ni Bunge la Wawakilishi, lenye makao yake mashariki mwa Libya, mjini Tobruk, chini ya Waziri Mkuu Ossama Hammad ambaye anaungwa mkono na aliyekuwa kamanda wa kivita aliyebadili mwelekeo na kuwa mwanasiasa, Khalifa Haftar.

Mashariki mwa Libya, Haftar ameweza kuimarisha udhibiti wake kwa kuviweka vikundi mbalimbali vya wanamgambo chini ya amri yake, akitawala kwa mkono wa chuma.

Upande wa Magharibi, Dbeibah amekuwa akivivumilia vikundi tofauti vya wanamgambo vinavyoshindana kwa ushawishi. Hata hivyo, wachambuzi wanasema mapigano ya hivi karibuni Tripoli yanaashiria kuwa Dbeibah sasa anajaribu kuchukua mkondo kama wa Haftar kwa kujaribu kuviweka vikundi hivyo vya magharibi chini ya udhibiti wake.

Katikati ya Mei, mapigano yalimalizika baada ya siku chache kufuatia makubaliano yasiyowekwa wazi kati ya vikundi vya wanamgambo na serikali ya Dbeibah.

Hali hiyo ilifuatiwa na maandamano ya wananchi waliotaka kufanyika kwa uchaguzi wa kitaifa pamoja na kurejeshwa kwa mchakato wa kuandika katiba mpya – mambo yote mawili yaliyositishwa kufuatia kuvunjika kwa mchakato wa amani uliokuwa ukiongozwa na Umoja wa Mataifa mnamo Desemba 2021. Maelfu pia walitoa wito kwa Dbeibah kujiuzulu.

Dbeibah hakujibu moja kwa moja madai hayo. Katika hotuba ya televisheni, alisema: "Tutawakaribisha wote wanaochagua kusimama na serikali… na tutawaweka kando wale wanaotumia vitisho na ufisadi. Lengo letu ni Libya isiyo na wanamgambo wala rushwa.”

Wachambuzi wanakubaliana kwamba lengo kuu la Dbeibah huenda ni kuimarisha mamlaka na ushawishi wake binafsi.

Matatizo ambayo bado hayajatatuliwa

Katika miaka ya hivi karibuni, mzozo wa Libya uliganda huku makundi mbalimbali yakigawana rasilimali na mamlaka, amesema Tim Eaton, mtafiti mwandamizi wa mpango wa Mashariki ya Kati na Afrika Kaskazini katika taasisi ya Chatham House yenye makao yake London.

Kwa muda, makundi haya yamekuwa yakishindana kudhibiti sehemu kubwa zaidi ya dola ya Libya, Eaton aliiambia DW. Katika makala yake ya hivi karibuni kwenye tovuti ya taasisi hiyo, aliandika kuwa mvutano huo uliongezeka mwezi Mei kufuatia "mgogoro kuhusu udhibiti wa shirika la taifa la Posta, Mawasiliano na Teknolojia ya Habari, ambalo linaendesha shughuli za kipekee katika sekta ya mawasiliano."

Kwa maoni yake, hali ya sasa ni hatari sana. "Ni wazi kuna tishio la kurejea katika duru nyingine ya vita vya wenyewe kwa wenyewe,” alisema Eaton.

Hata hivyo, yeye pamoja na wataalamu wengine wanaona dalili ya matumaini. "Hii ni fursa halisi kwa Umoja wa Mataifa kutumia kipindi hiki kuendeleza maendeleo ya kisiasa,” Eaton aliiambia DW.

Aliongeza kuwa mfululizo wa matukio haya pia unaweza kuwa nafasi ya kufufua mchakato wa kisiasa. "Wakati kulipotokea machafuko mengine makubwa huko Tripoli mwaka 2014 na 2020, kulifuata mabadiliko ya kisiasa,” alieleza.

Mwaka 2014, mapigano ya Tripoli yalimalizika kwa nchi kugawanyika. Mwaka 2020, Umoja wa Mataifa ulianzisha mchakato wa kisiasa uliolenga kuteua serikali mpya.  "Kwa hiyo kuna fursa ya hali kama hiyo kujirudia tena,” Eaton alisisitiza.

Mpango mpya wa Umoja wa Mataifa kwa Libya

Mgogoro wa mwezi huu unaweza kuwa "fursa muhimu ya kuanza kubadilisha mwelekeo wa matukio kwa kuelekea kwenye uchaguzi wa bunge na rais," anakubaliana Mohammed al-Dairi, waziri wa zamani wa mambo ya nje wa serikali ya Tripoli upande wa mashariki. Alipoulizwa na DW, al-Dairi alisema: *"Hatua ya kwanza katika mwelekeo huo ni kuundwa kwa serikali moja ya kitaifa itakayokomesha mgawanyiko wa taasisi unaoiathiri nchi yetu kwa sasa.”

Wakati huo huo, Ujumbe wa Umoja wa Mataifa nchini Libya (UNSMIL), ulioanzishwa mwaka 2011 kusaidia mchakato wa kisiasa utakaopelekea uchaguzi wa kidemokrasia, umechapisha ripoti mpya inayoeleza njia nne zinazoweza kufuatwa kama ramani ya kufanikisha mwisho wa kipindi kigumu cha mpito nchini humo.

Chaguo hizo ni pamoja na:

• Kufanya uchaguzi wa rais na wabunge kwa wakati mmoja;
• Kufanya kwanza uchaguzi wa wabunge, kisha kupitisha katiba ya kudumu;
• Kupitisha kwanza katiba ya kudumu kabla ya uchaguzi;
• Au, kuanzisha kamati ya majadiliano ya kisiasa itakayokamilisha sheria za uchaguzi, kueleza mamlaka ya utendaji, na kufafanua katiba ya kudumu.

Mpango huu mpya wa UNSMIL unaonekana kama jitihada ya kufungua ukurasa mpya katika safari ya Libya kuelekea utulivu wa kisiasa na taasisi imara za utawala.

Makundi ya Libya yanapaswa kufikia mwafaka,” anasisitiza Hanan Salah kutoka Human Rights Watch. "Mgogoro wa haki za binadamu na mgawanyiko wa kisiasa nchini Libya hauwezi kutatuliwa mara moja,” alisema katika mahojiano na DW.

Salah anaonya kuwa chaguzi huru na za haki bado ni changamoto kubwa kwa sasa, lakini akaongeza: "Mwisho wa siku, makundi yanayogombania mamlaka nchini Libya yana chaguo gani jingine la kweli?”*

Kauli yake inaakisi wasiwasi wa jumuiya ya kimataifa kuhusu mustakabali wa taifa hilo lenye historia ya mizozo, lakini pia inaweka msisitizo juu ya umuhimu wa mazungumzo ya pamoja na suluhu za kudumu zinazoongozwa na Walyibya wenyewe.