Kumeibuka hali ya kutia wasiwasi barani Afrika ambapo watu wanaofichua taarifa mbalimbali hawapatiwi ulinzi wa kutosha baada ya kufichua maovu, na mara nyingi watu hao hujikuta wakipigania usalama wao na wa wapendwa wao.
Wafichuaji hujikuta wakilaazimika kujilinda wenyewe na kulinda usalama wa wapendwa wao.Picha: Gary Waters/Ikon Images/imago images
Matangazo
Wafichua taarifa ni watu ambao hufichua shughuli zisizo halali, zinazoenda kinyume na maadili au zisizofaa na zinazomhusu mtu binafsi, serikali au hata mashirika. Mara nyingi watu hao hufanya hivyo na kujiweka kwenye hatari ya kudhuriwa au hata kuuawa na wale wanaohusishwa na matukio ambayo yamefichuliwa.
Watu hao wanaofahamika zaidi kama wafichua taarifa wamekuwa wakipoteza maisha kutokana na kazi hiyo. Mwanahabari wa Ghana anayejihusisha na upelelezi Manasseh Azure Awuni, anafahamika zaidi kwa kazi yake ya kuripoti matukio ya ufisadi katika taifa hilo la Afrika Magharibi.
Katika miaka ya hivi karibuni, serikali ilimpa Awuni ulinzi wa polisi wenye silaha. Mnamo mwaka 2020, alilazimika kutoroka Ghana kuelekea Afrika Kusini baada ya kupokea vitisho vya kuuawa na kusema kwamba madhila yote hayo aliyopitia, yalimsababishia changamoto kubwa za afya ya akili.
Awuni alizungumzia mauaji ya mwandishi wa habari Ahmed Suale, ambaye aliuawa kwa kupigwa risasi nje ya nyumba yake mnamo mwaka 2019, baada ya Mbunge wa Ghana, Kennedy Agyapong, kukasirishwa na taarifa za mwandishi huyo kuhusu rushwa katika soka la Ghana.
Mbunge huyo aliweka wazi sura ya mwandishi huyo pamoja na anakoishi huku akiahidi kutoa kitita cha pesa kwa yeyote ambaye angeliweza kumdhuru. Na hiyo ilikuwa ni kesi ya kwanza kujulikana nchini Ghana ambayo ilihusisha mwandishi wa habari kuuawa kutokana na kazi yake.
Miaka mitano baadaye, kesi hiyo bado haijatatuliwa. Awuni ameiambia DW kwamba hilo linaonyesha ni jinsi gani ilivyo hatari kufanya kazi katika mazingira ambayo unaweza kutishiwa au hata kuuawa, na hakuna anayeshughulishwa kutokana na mauaji hayo.
Ulinzi mchache kwa wafichua taarifa barani Afrika.
Mfichuaji wa Ghana Manasseh Azure Awuni alishinda tuzo kutoka na habari zake za uchunguzi.Picha: privat
Hatari kwa wafichuzi kote Afrika
Matukio kama hayo hayashuhudiwi nchini Ghana pekee, lakini Ghana ni mojawapo ya nchi chache za Kiafrika ambazo zina ulinzi wa kisheria kwa wafichua taarifa.
Nchi zote za Afrika ni sehemu ya Mkataba wa Umoja wa Mataifa dhidi ya Ufisadi (UNCAC), ispokuwa mataifa 10 ambayo ni Jamhuri ya Afrika ya Kati, Cape Verde, Djibouti, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Eritrea, Morocco, Mauritania, Somalia, Sudan Kusini na Eswatini ambayo hayajaidhinisha mkataba huo.
Mataifa pekee yenye sheria maalum za ulinzi kwa wafichua taarifa ni Uganda, Tanzania, Afrika Kusini, Namibia, Ghana, Ethiopia na Botswana. Lakini hata katika nchi hizo ambazo kuna sheria ya kutoa ulinzi kwa wafichua taarifa, bado kunaendelea kuripotiwa vitendo vya mauaji na vitisho.
Mfichuaji wa Ghana Ahmed Suale alipigwa risasi na kuuawa mwaka 2029 nchini mwake.Picha: Tiger Eye Private Investigations
Wakati tukio la Ahmed Suale lilipoitikisa Ghana, Waafrika Kusini walishangazwa na mauaji ya mwaka 2021 ya Babita Deokaran, mfichua taarifa aliyebainisha sakata la manunuzi kwa bei ya juu zaidi ya vifaa vya kujikinga na UVIKO-19 katika kashfa ambayo iliyohusisha karibu dola milioni 22 za Kimarekani.
Mathias Shibata kutoka shirika la haki za binadamu la "Haki Africa" lenye makao yake makuu nchini Kenya anasema kuwa kwa sasa, mambo ni magumu kwenye uwanja wa kazi na inahitajika mwitikio wa haraka. Amesema nchini Kenya katika miaka 10 iliyopita, kumeshuhudiwa zaidi ya watu 300 waliotoweka au kuuawa kinyume cha sheria.
Awuni anasema kuwa hali huwa tete kwa mfichua taarifa hasa anaporipoti masuala muhimu yenye manufaa makubwa kwa taifa. Lakini wataalam kama Elijah Kandie Rottok, afisa mkuu katika Tume ya Kitaifa ya Haki za Kibinadamu ya Kenya, anasema ni kwa manufaa ya Waafrika wote, kuanzia serikali, mashirika na hata raia kuwatia moyo wafichua taarifa ili kuboresha utumishi wa umma na kuimarisha uwajibikaji.
Picha za waandishi wa habari wa Kiafrika
Mwaka huu, tuzo ya ya umma ya haki za binadamu Afrika, inayotolewa na DW chini ya tuzo ya vyombo vya habari Ujerumani kwa sera za maendeleo, imewaangazia wapiga picha wa Kiafrika. Hizi ni baadhi ya picha bora zaidi.
Picha: David Harrison
Haki ya kupata elimu
Watoto hawa kutoka Makoko wako njiani kurudi nyumbani wakitokea shule. Eneo la mabanda limejengwa juu ya nguzo ndani ya wangwa wa Lagos. Elimu ni silaha bora zaidi dhidi ya umaskini. Lakini katika eneo la mabanda la Makoko, ambalo ni miongoni mwa maeneo yenye umaskini mkubwa zaidi Lagos, watoto wengi hawana nafasi ya kwenda shule. Hawa wamebahatika.
Picha: Oluyinka Ezekiel Adeparusi
Matumizi ya nguvu ya polisi
Mwendesha pikipiki mjini Lagos anasihi asamehewe. Aliamua kuvua nguo zote kama ishara ya kupinga kukamatwa kwake. Mwaka 2012 utawala wa Lagos ulikataza usafiri wa pikipiki kuendeshwa katika barabara kuu. Polisi imelaumiwa kwa sababu inatumia nguvu na vitisho kusimamia sheria hiyo mpya.
Picha: Olufemi Ajasa
Haki ya kutoa habari
Waandishi wa habari wa Kisomali wanaandamana kupinga kukamatwa na kuuwawa kwa wenzao. Katika tukio hili alikuwa amekamatwa mwandishi wa habari mmoja aliyekuwa amemhoji mwanamke aliyebakwa. Mwaka 2012 waandishi wa habari 18 waliuwawa Somalia. Nchi hiyo ni miongoni mwa nchi hatari zaidi kwa waandishi.
Picha: Adballe Ahmed Mumin
Unyanyasaji wa kijinsia
Akiwa na umri wa miaka 87, Nikiwe Masango kutoka Jambeni, Afrika Kusini, alikuwa mhanga wa unyanyasaji wa kijinsia. Anakumbuka kwamba alizinduka usingizini usiku na kukuta mwanamme mmoja amemlalia juu. "Nadhani alikuwa amenipulizia dawa ya usingizi kwa sababu sikusikia chochote," anasema. Alibakwa usiku mzima. "Alinilazimisha nifunge macho ili nisiweze kumtambua."
Picha: Lungi Mbulwana
Hamu
Raia huyu wa Afrika Kusini alikuwa jela kwa miaka 20. Kila tatoo katika uso wake inaonyesha nafasi yake katika kundi la wahalifu. Picha hii inaonyesha kuwa kila mtu ana uzuri wake, haijalishi yuko katika hali gani ya kimaisha.
Picha: Theodore Afrika
Uzazi salama
Zeituni anaona fahari kumbeba mtoto wake mchanga. Mama na mtoto wana afya njema. Zeituni alikwenda katika hospitali iliyo karibu na nyumbani kwake kujifungua. Hospitali hiyo iko katika kijiji cha Diff, kwenye eneo la mpaka kati ya Kenya na Somalia. Wodi mpya ya uzazi iliyopo hapo ni wodi pekee ya aina hiyo katika eneo zima.
Picha: Abraham Ali
Kuchukua sheria mikononi
Mwanamme huyu anaburuzwa katika mitaa ya Cape Town. Kabla ya hapo alipigwa na watu kwa sababu inasemekana alikuwa ameiba simu. Baadaye mtu huyo alipelekwa hospitalini lakini hakuna aliyekamatwa kwa sababu ya kile alichofanyiwa. Hapa, haki ya kuendeshwa kwa kesi yenye usawa ilikanyagwa kwa miguu.
Picha: Lulama Zenzile
Kufukuzwa
Mwanamke huyu yuko barabarani na analia mbele ya watoto wake saba. Yeye na familia yake walitolewa kwa nguvu katika nyumba yao kwenye mji mkuu wa Chad, N'Djamena. Katika eneo hilo itajengwa hoteli ya kifahari. Zaidi ya watu 670 walifukuzwa na nyumba zao kubomolewa. Hakuna aliyelipwa fidia.
Picha: Salma Khalil Alio
Adhabu ya kupigwa
Maafisa wa kulinda usalama wanambeba mwanaharakati Boniface Mwangi kutoka Kenya. Katika mkutano mmoja wa hadhara, alikuwa amesema kwa nguvu kuwa mwanachama mmoja wa chama cha wafanyakazi alikuwa "msaliti". Mwangi alipigwa na kuwekwa mahabusu. Hii ni kwa sababu tu alitumia uhuru wake wa kutoa maoni.
Picha: Evans Habil Kweyu
Uhaba wa maji
Wakaazi hawa wa kijiji cha Jatokrom, kaskazini mwa Ghana, wametembea umbali wa kilometa nyingi kupata maji katika bwawa hili. Mto uliopo karibu na mashamba yao umekauka. Bwawa hili linatumika pia kunywesha wanyama ni hivyo maji yake hayafai kwa binadamu kunywa. Mpaka leo, mamilioni ya Waghana hawana huduma ya maji safi ya kunywa.
Picha: Geoffrey Buta
Huduma duni ya vyoo
Mvulana huyu anaruka msururu wa vibanda vya vyoo huko Khayelitsha, karibu na Cape Town, Afrika Kusini. Kwa watu waishio katika maeneo ya mabanda kuzunguka Cape Town, ni shida sana kwenda chooni. Vyoo vya umma vimejaa, ni vichafu na havifanyiwi ukarabati. Kwa sababu ya kuogopa wahalifu, watu wengi huamua kutumia ndoo badala ya kwenda chooni.
