Borsa İstanbul son günlerde sert düşüşlere sahne oluyor. Geçen haftayı yüzde 9 ekside kapatan borsada çöküş dün de devam ederken endeksin yüzde 5,3 daha düşmesiyle devre kesiciler bir kez daha çalıştı.

Peki bu düşüş neden kaynaklandı, küçük yatırımcı neler yapmalı?

DW Türkçe’ye konuşan piyasa uzmanları, borsadaki düşüşte hemen öncesinde gerçekleşen spekülatif yükselişin etkili olduğunu belirtirken küçük yatırımcıları koruyacak yeni düzenlemelere ihtiyaç olduğu konusunda uyarıyor.

Son bir buçuk aydır banka hisselerinde yapılan vadeli işlemlerle borsa yüzde 59 yükselmiş, eylülden itibaren başta kamu bankaları, birçok bankanın hisseleri tavan olmuştu.

Bu süreç geçen hafta tersine döndü ve Borsa İstanbul dün dahil son bir haftada yüzde 14’ün üzerinde düştü. Endeks 2 Eylül’den beri en düşük seviyeye ulaştı.

"Saadet zinciri tarzı işleyiş”

Noorcm Menkul Değerler A.Ş Araştırma Birim Müdürü Arzu Toktay, son dönemde görülen aşırıya kaçmış hareketin karşı hareketinin yaşandığını belirtiyor. Toktay, “Tabii son süreçte hisse senedi piyasasına giren paranın sağlıklı bir şekilde oluşmuş bir para olmayışı ve daha çok kredili işlemlerle Vadeli İşlemler Piyasası ve spot piyasa arasında oluşan bir saadet zinciri denebilecek bir işleyiş ile gerçekleştirilmiş olması şu günlerde yaşadığımız sert satışların sebebi olarak görünüyor” diyor.

Borsa İstanbul bünyesindeki Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası’nda borsa tarafından belirlenmiş bir teminat yatırılarak vadeli işlem sözleşmesi bulunan bir hisse senedinin yükseleceği veya düşeceğine dair pozisyon alınıyor. Yüzde 10 teminat yatırılması durumunda hisse senedinin fiyatı spot piyasada yüzde 1 arttığında VİOP’ta kazanç yüzde 10 oluyor. Bu kazancı sağlayan yatırımcılar aldıkları teminat tutarını aynı hisseye yatırdığında ise spot piyasada hissenin fiyatı daha da yükseliyor. Sistem bu şekilde yükselişi besliyor.

İşlemler durduruldu

Vadeli işlem hacimlerinde büyük dalgalanmaların yaşandığı Borsa İstanbul'un düşmesinde de yine vadeli piyasada bir süredir yukarı gelen banka hisseleri öne çıktı. Dünkü sert düşüşün ardından borsada işlemler durduruldu. 

Borsa İstanbul’un, Endekse Bağlı Devre Kesici Sistemi'nin devreye girmesine ilişkin yaptığı açıklamada, Pay Piyasası'ndaki tüm işlem sıralarında, VİOP’taki pay ve pay endekslerine dayalı sözleşmelerde ve Borçlanma Araçları Piyasası Pay Senedi Repo Pazarı'nda işlemlerin geçici olarak durdurulduğu belirtildi.

Son dönemde düşük faiz ve yüksek enflasyon oranları nedeniyle yatırım alternatifi kalmayan küçük yatırımcının borsaya yöneldiği biliniyor. 

"Spekülatif hareketler hep zarara yol açar”

Borsa analisti Berrin Önder, piyasalarda özelikle negatif faizin yatırımcıları riskli arayışlara soktuğunu vurguluyor. Önder, “Banka hisse senetlerinde başlayan hareket büyük bir merak uyandırdı ve kamu kaynaklı olduğu düşünüldü. Ve diğer hisselere de yayıldı. Ancak piyasalar birçok etkeni barındırır. Ve kontrol edebilmek çok zordur. Spekülatif hareketler de hep zarara yol açar. Gelinen noktada piyasa kilitlendi ve aracı kurumlar ve gerçek yatırımcılar dahil zarar gördü” diyor.

Sagam Strateji Danışmanlık Kurucusu ekonomist Murat Sağman da borsadaki hareketin hacimli olduğunu, büyük fonlar ya da büyük yatırımcılar tarafından gerçekleştirildiğini söylüyor.

Arzu Toktay'a göre ise Türkiye’de yatırım fonları büyüse de piyasayı halen spekülatörlerin yönlendirmesi sorunun ana kaynağını oluşturuyor.

Toktay, “Yaşananları, emeklilik ve yatırım fonları gibi fonların akıllı yatırımcı olarak aslında piyasanın direksiyonunda olması gerekirken, piyasa analizleri yetersiz olan büyük spekülatörlerin fon piyasasını, hisse senedi piyasasını yönlendirmeye kalkması ve onun başarısız olması diye özetleyebiliriz” diye konuşuyor.

Bakan Nebati yatırım çağrısı yapmıştı

Borsada daha önce görülen 100 milyar ve üzeri hacimlere ulaşmanın gelecek dönemde biraz güç göründüğüne işaret eden Toktay, borsada yabancı payının son dönemde yüzde 34’lere kadar gerilediğini, hatta bazı yükselişlerin yabancı yatırımcı tarafından belli hisse senetlerinde satış olarak değerlendirildiğini belirterek ekliyor: “Bunları bir araya getirirsek yakın bir zamanda en azından biraz da otoritelerin desteğiyle, aracı kurumların iş birliğiyle denge bulunabilir. Ancak özellikle küçük yatırımcı hisse senedi piyasasına bundan sonraki dönemde biraz daha temkinli yaklaşacaktır. En azından bir değil iki defa düşünüp yaklaşacaktır.”

Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, 23 Ağustos’ta vatandaşlara borsa yatırımı önermişti. Bakan Nebati, “Döviz kuru ve diğer emtialarda dengeli bir seyir var. Getirisi enflasyonun altında. Vatandaşlara şu an en çok getiriyi getiren Borsa İstanbul. Vatandaşlarımızın nereye kanalize olacağı çok açık” ifadelerini kullanmıştı.

“Gerçeğe dayanmayan temenniler”

Arzu Toktay’a göre küçük yatırımcılar borsadaki işlemlerini gerçeğe dayanmayan temennilere değil detaylı analizlere dayandırmalı.

Toktay, “Şimdi tam olarak bu tarz açıklamalar hep yapılıyor ama hep ekonomi tarafında alınan sürpriz kararlarla, geçtiğimiz iki üç sene içerisinde aslında küçük yatırımcı bir değil birden fazla kere, öngörülemeyen diyelim sert değişiklikler yapıldığı dönemlerde zarar etti. Yani piyasaya tam inanmış iken piyasanın dışında kalmak zorunda kaldı. Bunların etkisini görüyoruz” ifadelerini kullanıyor.

Arzu Toktay, küçük yatırımcılara, araştırma birimlerinin yayınladığı sektör ve hisse bazında öne çıkan hisselere dikkat etmeleri, bunlarda işlem yapmaya çalışmaları, bilançoları incelemeye çalışmaları, biraz daha detaya inerek analiz yapmaları ve en azından kısa dönemde sakin kalarak gelişmeleri takip etmeleri tavsiyelerinde bulunuyor.

Borsadaki çöküş hali dün gece Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) aracı kurumlarla Hazine Bakan Yardımcısı’nın katıldığı acil zirveye neden oldu. SPK toplantıyı doğrularken, başka bir detay vermedi.

Murat Sağman, “Bununla ilgili bazı eylemler ve düzenlemeler gelecek diye düşünüyorum zaten. Çünkü çoktan beri gelmesi gerekirdi” yorumunu yaparken Arzu Toktay’a göre bu adım yeterli değil.

Toktay, “Bir adım daha öteye gidilmesi, otoritelerin de bu dönemde sektöre, aracı kurumlara ve hisse senedi piyasasında işlem yapan aracı kurumlara bir yol göstermesi, yön göstermesi gerekiyor” diyor.

Berrin Önder de yatırımcıların daha bilimsel verilere dayalı hareket edeceği, sermaye piyasalarının iyi işleyeceği düzenlemelerin hayata geçirilmesi gerektiğini vurguluyor.

Toparlanma kısa sürdü

Borsa bugün 3149 puana kadar gerilese de hisselerde gün içinde yüzde 2 civarında toparlanma gerçekleşti. Ancak bu toparlanma borsa kapanmadan tekrar eksiye döndü.

Öğleden sonra ise Takasbank, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda Akbank, Garanti BBVA, Halkbank İş GYO, İş Bankası, Şekerbank, TSKB, Vakıfbank ve Yapı Kredi’nin dayanak varlıkları için işlem teminatı hesaplamalarında kullanılan risk parametrelerinin piyasa koşulları dikkate alarak güncellendiğini duyurdu. Takasbank’ın açıklamasında yeni risk parametrelerinin yarından itibaren gün içi risk hesaplama anından itibaren geçerli olacağı belirtildi.

Analistlere göre teminat limitlerinde yapılacak olan bu değişiklik piyasada oluşan sıkışıklığa bir miktar çözüm olabilir. Ancak piyasa sakinleşse de düzelmesi zaman alacak. Yatırımcıyı koruyan politikaların otoriteler ve aracı kurumlar tarafından desteklenmesi ve küçük yatırımcının mümkün olduğu kadar az zarar görerek buradan çıkmasının sağlanması gerekiyor.