Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın uzun yıllardır hayalini kurduğu yerli otomobil projesi bir aşama daha ilerledi. Ancak arka planda Türkiye ekonomisi ve otomotiv sektörü koronavirüs krizi nedeniyle zor bir dönemden geçiyor.

Azalan talep nedeniyle otomotiv ihracatının ilk altı ayda düştüğü bir ortamda Cumhurbaşkanı Erdoğan yerli otomobil fabrikası TOGG’un 18 Temmuz’da Bursa’daki temel atma töreninde projenin bitirilmesi için gerekirse devletin kesenin ağzını açacağını söyledi.

Erdoğan, "Öyle veya böyle bu işi bitireceğiz. Ölmek var, dönmek yok. Şunu da açık ve net söylüyorum. Herhangi bir aksilik şu bu oldu, elhamdülillah devletimizin hazinesi, maliyesi bu işi bitirmeye yeter. Bunu böyle bitiririz" şeklinde konuştu.

Cumhurbaşkanı Erdoğan yerli otomobil hayalini 2011 yılında başbakan olduğu dönemde ilk kez gündeme getirmişti. Ancak o günlerde dahi yerli otomobil üretmeye başlamanın ekonomik olmadığı, uluslararası marka yaratmak için geç kalındığı yönünde değerlendirmeler yapılmıştı.

İlk yerli otomobil elektrikli SUV otomobilin 2022 yılının son çeyreğinde banttan indirilmesi planlanıyor.

Türkiye'nin Otomobili Girişim Grubu (TOGG) CEO’su Gürcan Karakaş DW’ye yaptığı açıklamada, "Yerlilik oranımız üretim başlangıcında yüzde 51 gibi yüksek bir orana ulaşacak. Ülke olarak ilk defa elektrikli otomobil yapıyoruz, tedarik sanayimiz elektrikli araçlar yönünde gelişmeye başladıkça, ki bu dönüşümü biz tetikleyip tedarik sanayimizi geleceğe hazırlayacağız, yerlilik oranımız da yükselecek. Üretime başladıktan üç yıl sonraki hedefimiz yüzde 68’e ulaşmak" şeklinde konuştu.

Karakaş, fikri ve sınai mülkiyet haklarının yüzde 100 TOGG’a ait olduğunu belirtti.

Pazar payı sorunu

Ancak küresel rekabet şartlarının ağırlaştığı bir sektörde Türkiye’nin işi kolay görünmüyor.

Yeditepe Üniversitesi Ticaret Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Ulusoy tartışmaların "yerli ve milli" ekseninde değil, ne kadar yatırım yapılacağı ve yatırımın nasıl döneceği, getirisinin ne olacağı üzerinden yapılması gerektiğini belirtiyor.

"Üretmek sorun değil ki dünyada artık. Sorun pazarlamak, pazar payını geliştirmek, hatta daha önemlisi iç pazarda bütün tüketici, gelir gruplarına hitap edecek yapıya indirgemektir" şeklinde konuşan Ulusoy, "Kanaatimce devletin fiili olarak fabrikada üretime vereceği destek yerine alım garantisi ile belediyelerin alım garantisi vermesi daha önemli, piyasaya girmesini sağlayacaksınız" dedi ve Türkiye piyasasındaki oyuncuların ölçek ekonomileri ile yüksek pazar payı ve düşük ortalama maliyete sahip olduğunu hatırlattı.

Temel atma töreninden bir süre önce dünyanın en büyük otomobil üreticisi Volkswagen koronavirüs salgını nedeniyle otomotiv sektörünün girdiği darboğaz sonucu Türkiye’de kurmayı planladığı fabrika yatırımını iptal ettiğini açıklamıştı.

Ata Yatırım otomotiv sektörü analisti Cemal Demirtaş, "Katma değer joint venture'larla birlikte oturdu Türkiye'deki otomotiv sektöründe... Yerli olma dönemi çoktan geçti gibi. O yüzden de Volkswagen yatırım yapsa daha iyi olurdu gibi algıladım" şeklinde konuştu.

Türkiye’de otomotiv sektörünün ihracatının büyük bir kısmı Avrupa pazarına yapılıyor. Renault, Fiat Chrysler, Ford, Hyundai ve Toyota gibi markalar Türkiye’de üretim yapıyor.

Korona sektörü vurdu

Otomotiv endüstrisi koronavirüs salgını nedeniyle küresel olarak talep düşüşü yaşanması sonucu zor bir dönemden geçiyor. 2020 yılının ilk altı ayında Avrupa Otomobil Üreticileri Birliği (ACEA) verilerine göre Avrupa’da yeni araç talebinde yüzde 38,1’lik düşüş yaşandı. Birlik Avrupa Birliği (AB) ve ulusal hükümetlere teşvik çağrısında bulundu.

Türkiye’nin toplam otomotiv ihracatının ilk altı ayda yüzde 30-35 civarında azaldığını belirten Taşıt Araçları Tedarik Sanayicileri Derneği (TAYSAD) Başkanı Alper Kanca da DW’ye yaptığı açıklamada, pandemi döneminde bazı üreticilerin fabrikalarını haftalarca kapatmak zorunda kaldığını belirtti.

İhracatta hafif bir toparlanmanın olduğunu belirten Kanca, "Düşüncemiz sene sonunda ihracatta da yüzde 20 civarında bir küçülmenin olacağı. Türkiye’nin otomotiv ihracatı 30 milyar dolardı, yaklaşık altı milyar dolar gibi azalma olabilir" şeklinde konuştu.

Türkiye'nin yerli otomobilinin olmasının faydalı olacağını belirten Kanca, bunun orta vadede tedarikçileri de geliştireceğini ve knowhow kazandırarak elektrikli araç kültürü yaratacağını öngördüklerini kaydetti.

"Sektörden birisi olarak söylemem gerekirse çok zorlu bir işe girdiklerinin farkındaydım. Normal zamanlara göre biraz daha zorlu bir süreç. Yurt dışında fabrikalar kapanıyor, daha da zor bir zamanda proje gerçekleşiyor gibi" diyen Kanca şöyle devam etti: "Benim çok desteklediğim bir projeydi, ama fabrikanın temelinin atılması benim için de önemli bir sürpriz oldu, içimdeki küçük şüpheleri de azaltan bir sürpriz oldu. Gerçekten bu iş yürüyor, kağıt üzerinde değil."

Öte yandan dünyada birçok otomotiv şirketinin zor bir dönemden geçtiğini hatırlatan Ata Yatırım analisti Demirtaş TOGG projesi ile ilgili olarak, "Nasıl rekabetçi olacak? Hangi ağı kullanacak, hangi ölçeği yakalayacak, nasıl bir üretim yapacak?" sorularını yönelterek, "Devlet politikası gibi yapıyorlar. Arkaya devleti aldıktan sonra yaparsın, arabayı da üretirsin. Ama bunun satış ağını oluşturman lazım" ifadelerini kullandı.

TOGG CEO’su Karakaş ise satış ve pazarlama ağı konusunu henüz paylaşamayacaklarını belirterek, "ticari sır" olmaktan çıktığında paylaşacaklarını kaydediyor.

Türk otomotiv sektörü yıllardır ihracatta payı en fazla olan sektör konumunda. Sektördekiler en büyük ihracat pazarı Avrupa’da koronavirüs nedeniyle azalan talepte hareketlenme bekliyor.

Kısa çalışma ödeneği

Türkiye'nin Otomobili Girişim Grubu'nu 2018 yılında Anadolu Grubu, BMC, Kök Grubu, Turkcell, Zorlu Holding ile beraber Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) kurmuştu.

Pandemi konsorsiyumu oluşturan ortakları da etkiledi. Anadolu Grubu'nun otomotiv şirketi Anadolu Isuzu 1 Nisan-30 Haziran tarihleri arasında pandemi nedeniyle kısa çalışma ödeneğine başvurduğunu açıkladı. Zorlu Holding şirketlerinin bazıları da daha düşük kapasite ile üretim yaptıklarını ve gerektiği taktirde kısa çalışma ödeneğine başvuracağını duyurdu.

Ancak TOGG CEO’su Karakaş, ortakların şirkete karşı yükümlülüklerini yerine getireceğine inandığını belirterek, "Üç yıl içinde şirketimize koyacakları 3,5 milyar liralık sermaye ile TOGG 2022 yılında Türkiye’nin ödenmiş sermayesi en yüksek otomotiv şirketi haline gelecek" diyor ve ekliyor: "Kısa çalışma ödeneği konusuna gelince; bütün dünyada şirketler pandemi döneminde kendi devletlerden çeşitli destekler aldılar. Bu, şirketlerin zayıf olduğunu değil, bunu yapabilen devletlerin güçlü olduğunu gösterir."

Karakaş, TOGG projesinin pandemi döneminde de takvime uygun olarak yürüdüğünü söyleyerek, bu süreçte ekibi büyüttüklerini, tescilleri tamamladıklarını ve mühendislik çalışmalarına devam ettiklerini belirtti.

TOGG'u kim alacak?

İthal araçların Türkiye pazarındaki payının normal zamanlarda yüzde 60’a kadar yükseldiğini ve kurdaki oynamalar ve koronavirüs etkisi ile yüzde 40’lara kadar düştüğünü söyleyen Kanca, bu oranın tekrar yükseliş trendine girdiğini belirtti.

TOGG ile ilgili olarak "Satış tarafı daha önemli. Çünkü halkımız biraz heyecanlı olduğu zamanlarda herkes çok heyecanlı da gerçek karar vermeye geldiğinde bu araçları almak konusunda istekli olurlar mı o biraz sıkıntılı" diyen Kanca, "Türk insanı yabancı markaları daha çok tercih ediyor. Beni endişelendiren tarafı orası... Türk tüketicisine kaliteli olduğu bilinci yaratmak gerekiyor. Burada devlete iş düşüyor, devlet alacak destekleyecek" ifadelerini kullandı.

Kamu 31 Aralık 2035 tarihine kadar, TOGG’un üreteceği 1 milyon adeti geçmesi planlanan aracın, toplam 30 bin adeti için alım garantisi verdi. TOGG CEO’su Karakaş, "Araçlarımız pazara çıktığı andan itibaren kamunun tüketicilere ne tip teşvikler vereceği ise henüz gündeme gelmedi" dedi.

Seda Sezer Bilen

© Deutsche Welle Türkçe