Nadir toprak elementleri olarak adlandırılan 17 çeşit maden var olmasaydı ne bilgisayar ya da güçlü akülere sahip olur ne de rüzgâr tirbünleri inşa edebilirdik. 1980’li yıllara kadar ABD, en büyük nadir toprak elementleri üreticisiydi. Ancak Amerikalılar daha sonra üretimi büyük oranda durdurdu. Çünkü maden ve mineralleri Çin’den çok daha ucuz fiyatlara satın alabiliyorlardı.

“Nadir toprak elementleri“, kısa bir süre öncesine kadar Batı dünyasında pek fazla dikkat edilmeyen bir kavramdı. Çinliler ise ellerindeki hazinenin değerinin farkında. Şanghay'daki Teknik Üniversite Ekonomi Enstitüsü’nden Guo Yu, "Biz Çinliler, nadir elementlere çok değer veriyoruz. Ekonomide önemli reformlara imza atan Deng Şiaoping’in ünlü bir sözü akıllardadır: Ortadoğu’nun petrolü, Çin’in ise nadir elementleri var" diyor.

Üretimin yüzde 97'si Çin'de

Şu anda dünya genelinde bu değerli hammaddelerin üretiminin neredeyse yüzde 97’si Çin’in tekelinde. Ancak rezervlerin sadece üçte birine sahip. 1990’lı yıllarda diğer ülkeler nadir toprak elementleri üretimini büyük oranda durdurdu. Pahalıya işlemektense, bu maddeleri ucuz fiyatlara Çin'den satın aldılar. Pekin Teknik Üniversitesi’nden Hu Xingdou, "Önceleri Çin özellikle bu konunun dışındaydı. Ekonomi büyüyor ve döviz ülkeye giriyordu. Çevreyi korumamız gerektiğini ancak şimdi anlıyoruz. Ayrıca nadir toprak elementlerindeki düşük ihracat fiyatları uygulaması da sanki diğer ülkelere stratejik ürünleri hediye ediyormuşuz gibi bir durum yaratıyor. Bu ülkeler, bu maddelerden bize karşı kullanılmak amacıyla füzeler üretebilir. Sonuçta nadir toprak elementleri, silah teknolojisinin ayrılmaz parçası" ifadelerini kullanıyor.

Nadir toprak elementleri yüksek teknolojinin vazgeçilmez bir parçası. Örneğin seryum, katalizatör ve petrol rafinelerinde kullanılırken, neodyum bilgisayar belleklerindeki mıknatıslarda, itriyum ise lazer teknolojisinde kullanılıyor.

Çin hükümetine tepki

Çin hükümeti, ihracatın şu ana kadarki gibi gitmesi halinde, Çin’in nadir toprak elementlerinin 15 yıl içinde tükenmesinden endişe ediyor. Bu nedenle gümrük vergileri ve ihracat kısıtlamaları yürürlüğe sokuldu. Yılın ilk yarısında revaçtaki yüksek teknoloji maddelerinin ihracatı yüzde 35 oranında kısıldı. Çin yönetimi, Batı'dan gelen, bunun siyasi bir karar olduğu eleştirilerini ise reddediyor. Ancak 2010 yılının sonbaharında, bir Çin balıkçı teknesinin Japon sahil güvenlik botuyla çarpışmasının ardından haftalarca yaşanan gerilim sonrası, Çin, Japonya’ya nadir toprak elementleri ihracatını durdurmuştu. O dönem Şanghay’a bir ziyaret gerçekleştiren Almanya Ekonomi Bakanı Rainer Brüderle, "İhracata gümrük vergileri koymaları ve şimdi ihracatın kısmen önlenmesi, dostane bir eylem değil. Ancak Çin'in tek başına bu hakka sahip olmadığını, diğerlerinin de bu fırsatlara sahip olduğunu belirtmek de meşrudur. Bir darboğaz durumundan faydalanılmaya çalışılıyor. Fakat gerçek şu ki- onlar nadir elementlere sahip tek ülke değil, sadece yüzde 30'unu ellerinde bulunduruyorlar" şeklinde konuşmuştu.

Fiyatlar giderek yükseliyor. İhraç edilen madenlerin fiyatı sadece geçen yıl yüzde 171 oranında arttı. Elementlerin piyasada daha az miktarda bulunmasının etkilerini ise en başta yüksek teknoloji firmaları hissediyor. Kimya firması BASF’nin Asya şefi Martin Brudermüller, şöyle konuşuyor: "Gelecek yıllarda gerçekleşecek şey şu: Eksiklik olan yerlerde tekrar üretim yapılacak ve Çin’e alternatifler çıkacak. Nadir toprak elementleri krizinin Alman ekonomisinde bir yenilik dalgasına önderlik edeceğine inanıyorum.“

© Deutsche Welle Türkçe

Astrid Freyeisen / Çeviri: Başak Sezen

Editör: Beklan Kulaksızoğlu