Marmara Denizi'nde meydana gelen 6,2 büyüklüğündeki sarsıntı "İstanbul neden hazır değil?" sorusunu akıllara getirdi. Yapı stokunun önemli kısmı sağlıksız olduğu bilinen İstanbul'da deprem toplanma alanlarının fiziki koşullarından iletişim altyapısına birçok alanda acil önlemler alınması gerektiği tartışılıyor.

Oysa hükümet, özellikle 6 Şubat 2023'teki Kahramanmaraş depremlerinden sonra İstanbul depremine hazırlık için sözler vermişti. 

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Mayıs 2023'teki genel seçimlerden önce partisinin İstanbul mitinginde yaptığı konuşmada "Amacımız her yıl 300 bin konut yaparak 5 yıl içinde İstanbul'daki 1,5 milyon riskli yapıyı yenilemek" dedi. Genel seçim süreci ve ertesi yıl Ekrem İmamoğlu'nun galibiyeti ile sonuçlanan yerel seçim kampanyası sırasında da kentsel dönüşümü "partiler üstü bir beka meselesi" olarak gördüğünü tekrarlayan Erdoğan, beş yılda dönüşümü tamamlayacakları sözünü verdi.

Ancak bu hedefe ulaşılabilmesi oldukça güç görülüyor.

Erdoğan'ın 5 yıl vaadi gerçekçi mi?

Hükümetin sosyal konut inşaası ve kentsel dönüşüm için kullandığı TOKİ'nin internet sitesinde yer alan verilere göre İstanbul'da bugüne kadar tüm proje tiplerinde toplam 119 bin 664 adet konut projelendirmiş durumda. Bu sayıya henüz inşaatına hiç başlanmamış, ihale aşamasındaki işler de dahil. Üstelik bunun sadece 17 bin 55'i kentsel dönüşüm kapsamında. Yani yatırımların sadece yüzde 14'ü riskli yapıları yenileme hedefiyle uyumlu.

TOKİ'nin 20 yıldan uzun sürede ürettiği veya en azından ihale aşamasına getirdiği konut sayısı Erdoğan'ın bir yıllık hedefinin neredeyse 3'te biri kadar.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne (İBB) bağlı İstanbul Planlama Ajansı'nın (İPA) Şubat 2024 tarihli raporuna göre de TOKİ İstanbul'da her yıl ortalama 3 bin konutun inşaatını tamamlayabilmiş.

"2,4 milyon hayat pamuk ipliğine bağlı"

Dönemin Çevre ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki de 9 Ağustos 2023'te CNN Türk yayınında katıldığı bir programda, "Allah'tan dileğimiz bize 10 yıl süre vermesi. Ben beş yılda İstanbul'u depreme hazır hale getiririm" açıklamasını yapmıştı.

Halefi Murat Kurum'un iki yıl sonra, Mart 2025'te yaptığı açıklamaya göre de İstanbul'daki 7,5 milyon yapının 1,5 milyonu "risk altında", 600 bini ise her an çökme tehlikesiyle karşı karşıya.

Kurum daha önce yaptığı bir başka açıklamada, çok riskli 600 bin binada 2,4 milyon kişinin yaşadığı bilgisini vermiş, "Hayatları pamuk ipliğine bağlı" demişti.

TOKİ'nin önceliği Kanal İstanbul

TOKİ'nin yeni projelerde kentsel dönüşümden çok Kanal İstanbul güzergahındaki Arnavutköy Sazlıbosna'ya odaklandığı görülüyor. Kurumun internet sitesinde yer alan bilgiye göre henüz adları ilan edilmeyen yüklenici firmalarca bölgeye 23 bin 391 adet konut yapılacak.

İBB, su kaynaklarını riske atacağı gerekçesiyle projeye karşı çıkarken AKP'nin internet sitesinde yer alan seçim beyannamesine göre Kanal İstanbul kapsamında bölgeye toplam 125 bin konut inşa edilmesi hedefleniyor.

Müteahhitleri maliyetler frenledi

TOKİ veya hükümete bağlı başka kurumlar dışında belediyeler ve özel sektörün inşaat hızı da 5 yılda 1,5 milyon konutu yenileme hızına ulaşılmasının gerçekçi olmadığına işaret ediyor.

TÜİK verilerine göre geçen yıl İstanbul'da inşaatına ruhsat verilen daire sayısı 120 bin 318 oldu. Sektör temsilcilerine göre artan inşaat maliyetleri başta kentsel dönüşüm projeleri olmak üzere yüklenicilerin frene basmasına neden oluyor.

TÜİK'e göre Şubat 2025'te inşaat maliyetleri aylık bazda yüzde 1,24, yıllık ise yüzde 23,94 artış gösterdi. Ekonomistler, yüksek döviz kurunu maliyetlerin yükselmesinde temel sebep olarak gösteriyor.

İmar affı yine Meclis'te

Siyasetin depreme yaklaşımına Meclis'teki tartışmalar da ayna tutuyor.

Maraş depremlerinden günler sonra dönemin Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, imar affına anayasal engel getirilmesini önermiş, Türkiye basınında Bakanlığın bu yönde taslak hazırladığı aktarılmıştı. Söz konusu değişiklik gündeme gelmezken 10 Ocak 2025 tarihinde Deva Partili Cem Avşar yeni bir imar affı önerisinde bulundu.

Halihazırda ilgili komisyonda görüşme aşamasındaki öneri; daha önce 31 Aralık 2017 tarihinden önce yapılmış kaçak yapılara getirilen affın, bu tarihten sonra, 31 Aralık 2024'e kadar yapılmış olanları da kapsayacak şekilde genişletilmesini öngörüyor.

Türkiye'de yaklaşık 55 bin kişinin yaşamını yitirdiği Kahramanmaraş merkezli depremler 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelmiş ve 10 ilde büyük yıkıma yol açmıştı.

Değişmeyen gündem: Toplanma alanı

Maraş depremleri sonrası afet toplanma alanlarının durumu günlerce tartışılmış, buraların sadece boş arazilerden ibaret olmasının yetersizliği başta tuvalet ihtiyacı gibi sorunların aşılmasındaki zorluklar görülünce anlaşılmıştı. Ancak Silivri açıklarında meydana gelen 6,2'lik deprem sonrası İstanbul'da toplanma alanı için en temel gereklilik olan boş alan ihtiyacının bile karşılanamadığı görüldü. Birçok yerde toplanma alanı olarak işaretlenen noktalar inşaatlar veya başka binalarla çevrili haldeydi.

Meclis'te CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu'nun 2018 yılından beri komisyonda bekleyen ve deprem toplanma alanlarının düzenlenmesine dair bir kanun teklifi bekliyor. Ayrıca DEM Parti Erzurum Milletvekili Meral Danış Beştaş'ın aktif fay hatları üzerine inşaat yapılmasını yasaklayan öneresi de 2023'ten beri komisyonda beklemede.

Bu arada AFAD başta olmak üzere ilgili kurumların "Çök-Kapan-Tutun" başlığıyla düzenlediği deprem anı farkındalık eğitimlerine karşın Sağlık Bakanlığı 6,2'lik Marmara depreminde çoğu yüksekten atlama sonucu 221 kişinin yaralandığını açıkladı.

6G vadedildi, iletişim yine kesildi

Türkiye'nin farklı kentlerinde meydana gelen hemen her deprem sonrası telefon hatlarında yaşanan kesintiler ve GSM operatörlerinin sorumlulukları tartışılıyor. Silivri depremi sonrasında da telefon şebekesinde saatler süren kesinti yaşandı.

Erdoğan cumhurbaşkanlığı seçiminden bir hafta önce, 7 Mayıs 2023'te gazetelerin arka sayfasına tam sayfa 6G ilanı vermiş, reklamda "Nüfusumuzun tamamı 6G teknolojisi ile buluşuyor. İletişimde lider ülke olma yolunda 6G'ye geçiş süreci başlıyor" ifadeleri yer almıştı.

Türkiye'de operatörler halihazırda 4G teknolojisi ile hizmet verirken operatörler birçok Avrupa ve Asya ülkesinde uzun süredir kullanımda olan 5G'ye geçilmesi halinde daha hızlı internet erişimine ek olarak baz istasyonlarında kapasite artışı olacağına dikkat çekiyor. Turkcell'in ilgili sayfasında, "Örneğin 1 kilometrekare alan içinde 1 milyon cihazın sorun yaşamadan veri alıp gönderebilmesi ancak 5G ile mümkün olacak" deniyor.

Sektör temsilcileri, abonelik gelirlerinin döviz bazında yeni teknolojilere yatırım yapmak için yeterli olmadığı gerekçesiyle geçişin yavaşladığını söylüyor.

Kentin yöneticileri hapiste

Deprem sonrası İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu ve birçoğu şehir planlamacı olan belediye çalışanlarının 19 Mart'tan bu yana devam eden tutuklulukları da tartışma konusu oldu.

İmamoğlu avukatı aracılığıyla sosyal medya hesabından, "En büyük üzüntüm, hayatını İstanbul'u afet odaklı planlamaya adayan, bunun mücadelesini veren yöneticiler ve şehir plancılar olarak bu zor günde sizlerle olamamaktır" paylaşımını yaptı.

İmamoğlu'nun yanı sıra İstanbul Planlama Ajansı Başkanı Buğra Gökce, İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanı Gürkan Akgün gibi isimler de cezaevinde bulunuyor.

DW Türkçe'ye engelsiz nasıl ulaşabilirim?