İstanbul'da 19 yaşındaki Semih Çelik'in yaşıtı İkbal Uzuner ve Ayşenur Halil'i öldürmesiyle Türkiye'de "İncel" tartışması başladı. Cinayetler sonrası "şiddeti körüklediği" gerekçesiyle sosyal medya platformu Discord'a erişim engeli getirildi. Ancak online aşırıcılık konusunda çalışmalar yürüten uzmanlar hem erişim engeli hem de İncel tanımının hatalı olduğu görüşünde.

Discord nedir?

Herkese açık toplulukların yanı sıra sadece davetiye ile girilebilen sohbet odalarında mesajlaşma imkânı sunan bir platform olan Discord özellikle bilgisayar oyuncuları arasında popüler. ABD merkezli şirketin internet sitesinde yer alan bilgiye göre dünya genelinde aylık aktif 150 milyon kullanıcısı bulunuyor. Şirket, yasal talep gelmesi halinde kişisel bilgileri mahkemeler veya polisle paylaşabileceğini söylüyor. Ancak çoğu vakada kullanıcılarını bu durumdan haberdar ediyor. Şirkete göre Türkiye 2023 yılında herhangi bir bilgi talebinde bulunmadı.

İnceller Discord'da mı toplanıyor?

Son yıllarda ABD ve Avrupa'da kolluk güçlerinin radarına giren İncel fikri, Türkiye'de başta Reddit, 4chan, 8kun, YouTube gibi platformlar aracılığıyla yayıldı. Discord ve Twitch gibi platformlar da gençler arasında saldırgan fikirlerin paylaşılabileceği ortamlar sağladı.

Ancak ana akım platformlar dışında gözlerden uzak alternatif çok sayıda mecra bulunuyor. Örneğin Semih Çelik'in işlediği cinayetler sonrasında "kereste" ve "tahta" gibi adlara sahip, ABD merkezli benzerlerine Türkçe alternatif oluşturan forum sitelerinde yapılan saldırgan yorumlar dikkati çekiyor. Bu sitelerde bazı üyeler kendilerini açıktan "İncel" olarak tanımlarken, diğer kullanıcıların bu ifadeyi küçültücü anlamda eleştiri için kullandığı da görülüyor. Dünya çapında çok sayıda kullanıcısı bulunan "İncels" adlı sitede de Türkçe içeriklere rastlamak mümkün.

Bu platformları yasaklamak işe yarar mı?

DW Türkçe'nin sorularını yanıtlayan St. Francis Xavier Üniversitesinden uygulamalı adli psikoloji profesörü Brandon Sparks'a göre bu sorunun yanıtı "hayır."

Daha önce popüler sosyal ağ Reddit'te İncel toplulukların kapatıldığını hatırlatan Sparks, "Kullanıcılar daha az denetlenen 4Chan, 8Chan gibi sitelere kaydı. Yasaklar İncelleri yer altına itiyor, anlaşılmalarını zorlaştırıyor. Zaten kırılgan kişiliklere sahip bu bireyler normalde ana akım mecralarda karşılaşamayacakları daha radikal içeriklere maruz kalıyorlar" diyor.

Çalışmalarıyla Avrupa Polis Teşkilatı'nın (Europol) İnceller konusunda politika geliştirmesine katkı sağlayan Helsinki Üniversitesinden Emilia Lounela da "Yasaklar bu mesajların izleyici sayısını azaltıyor ve geniş kitlelere erişmesini engelliyor olabilir ama aynı zamanda ilgili kitleyi gözlerden uzak daha aşırı mecralara itiyor" değerlendirmesini yapıyor.

DW Türkçe'ye verdiği demeçte Lounela ayrıca, "terörle mücadele" argümanının sıklıkla "siyasi özgürlükleri yasaklamak ve eleştiriler ifadeleri kısmak için kullanıldığına" dikkati çekerek, Türkiye ve Rusya gibi ülkelerde internet yasaklarının politik sonuçları olduğunu ifade ediyor.

Aralarında ABD ve İngiltere hükümetlerinin de bulunduğu yapı ve kurumlara, online şiddetle mücadele danışmanlığı veren Londra merkezli Moonshot şirketinin bir analisti ise isminin gizli kalması şartıyla DW Türkçe'ye yaptığı açıklamada, teknolojiye aşina bireylerin zaten VPN ile engelleri aşabildiğine dikkat çekti.

Ayrıca, "Bir siteyi yasaklamak bazen kullanıcıların daha aşırıcı alternatifine gitmek gibi istenmeyen sonuçlar doğurabiliyor" diyen analist, Reddit'deki İncel topluluğunun yasaklanmasıyla daha küçük ve marjinal forumlarda üye artışı gözlemlendiğini anlatıyor.

Türkiye'de Discord'dan önce "kereste" adlı siteye erişim engeli getirilmişti, ancak siteyi kullanmaya devam eden üyelerin yasakla dalga geçen paylaşımlar yaptığı görülüyor.

Bu sitelere üye herkes İncel mi?

İngilizce "istemsiz bekâr" anlamına gelen "İncel" terimi bugün kadın düşmanlığını merkeze alan şiddet yanlısı bir harekete dönüşmüş durumda. İlk kez Kanada, 2023 yılında 17 yaşında bir kadının öldürülmesini resmen İncel vakası olarak nitelese de kimin bu tanım kapsamına girdiği konusunda uzlaşı yok.

Lounela, "İnternette kadın düşmanlığı ve şiddet içerikli paylaşımlar yapanlar ile kendini gerçekten İncel olarak tanımlayanları ayırmak gerekiyor. Elbette bağlantılı durumlar fakat aynı şey değiller" diyor.

Nitekim Semih Çelik olayında kendini İncel olarak niteleyen bazı forum kullanıcıları cinayetlerden övgüyle bahsetse de "kız arkadaşı olduğu için" Çelik'in İncel olamayacağını yazdılar.

Türkiye'deki İnceller kim?

İncel terimi bugün sıklıkla bu kişilerin şiddet yanlısı aşırı sağ hareketlere üye oldukları varsayımıyla kullanılıyor. Ancak çalışmalar sol veya İslamcı görüşten İncel topluluklar olduğunu da gösteriyor.

İnceller hakkında 561 denekle şimdiye kadar yapılmış en kapsamlı araştırma olan ve sonuçları İngiltere Aşırılıkla Mücadele Komisyonu tarafından Şubat 2024'te yayınlanan Swansea Üniversitesi çalışmasına göre katılımcılar arasında sol görüşlü birey sayısı az farkla daha çoktu.

Brandon Sparks da "Çalışmalarım, politik yelpazenin her yerinden olabildiklerini ancak sola biraz daha yatkınlığın bulunduğunu gösteriyor" diyor.

DW Türkçe'nin Türkçe forum sitelerinde yaptığı araştırmada ise kendini İncel olarak tanımlayan üyelerin "feminizm gibi değerleri savunduğu için" solculuğu eleştirdiği, eşcinsellik ve göçmen karşıtı mesajlar paylaştıkları görüldü. Bazı kullanıcılar evlilik dışı cinsel ilişkiyi yasakladığı için dinleri öven paylaşımlar da yaptı.

Forumlarda neler konuşuluyor?

Üyelerinin kendini İncel olarak niteleyip nitelemediklerine bakılmaksızın mizojini ve şiddet içerikli paylaşımların yaygın olduğu siteler incelendiğinde terminoloji ve semboller açısından Japon kültürünün izleri, politik tutum olarak ise Amerikan aşırı sağının etkileri dikkat çekiyor. Ayrıca ABD merkezli antisemitizm ve aşırılıkla mücadele eden sivil toplum kuruluşu Anti-Defamation League tarafından aşırı sağcı nefret sembolü kabul edilen "Kurbağa Pepe" görseli de yaygın biçimde kullanılıyor.

Bu platformlardaki Türk kullanıcıların mesajlarında "polis karşıtlığı" ve "intihar düşüncesi" ana temalardan oldu. Swansea Üniversitesi çalışmasına göre de her beş İncel'den biri her gün intihar etmeyi düşündüğünü söylüyor.

Yasak yerine çözüm ne olmalı?

Avrupa Komisyonu'na sunulmak üzere 2021'de hazırlanan bir raporda İncel fikrinin gelişiminde diğer aşırılık yanlısı ideolojilere kıyasla izolasyon, yalnızlık ve akıl sağlığı problemleri daha başat roller oynadığı vurgulanıyor. Kadınlar tarafından "tercih edilmediklerini" söyleyen ve çalışmaların ortaya koyduğu üzere çoğu depresyon ile anksiyeteden mustarip İnceller bunun için psikolojik durumlarını veya toplumu suçluyorlar.

Uzmanlar İncel toplulukların bulunduğu internet sitelerini yasaklamak yerine buraların daha iyi gözlemlenmesini önerirken, Moonshot analisti daha önce tecrübe ettikleri birçok vakada aşırı sağcı veya İncel bireylerin eğitimli profesyonellerin psikolojik yardım tekliflerine açık olduğunu söylüyor.

Emilia Lounela de İncel dünya görüşünde "mağduriyet" anlatısının önemli olduğuna dikkati çekerek bu kişileri marjinalleştiren adımların mağdur algısını besleyeceği konusunda uyarıyor.

"Kadın düşmanlığının siyasi bir mesele" olduğunu söyleyen Lounela İncel düşüncenin kabul görmesinin arkasında toplumda yaygın olan "erkek üstünlüğü" fikri olduğunu belirtiyor. Lounela, "Kadına yönelik şiddet sadece İncellere özgü değil. Ana akım kültür, siyaset ve medya mizojinist fikirleri ve şiddeti besliyor" diyor.

Uzmanlara göre toplum içinde maskülen erkek imajına alternatif temsillerin yaratılması ve platformlar yakından izlenerek potansiyel tehlikelerin önceden tespit edilmesi atılacak adımlar olabilir.

DW Türkçe'ye sansürsüz nasıl erişebilirim?