"Pandeminin başından beri devletten aldığım nakit destek toplam 3 bin lira oldu. Bu dönemde faturalar ve kiralar birikti, 50 bin liraya yakın borca girdim. Artık çok küçük yardımlar veya kredi değil, borcumuzu kapatacak mali destek istiyoruz."

Bu sözler İstanbul Maltepe'de bir iş hanında çay ocağı işleten Murat Demir'e ait. Demir, Mart 2020'den bu yana yaşanan pandemi sürecinden en çok zarar gören yüz binlerce küçük esnaftan biri. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, pandemi önlemleri nedeniyle zarara uğrayan Murat Demir gibi esnaflara yönelik olarak yeni bir destek paketi açıkladı.

1,4 milyon esnafa 4,6 milyar TL

Buna göre, sayıları 1 milyon 400 bine ulaşan küçük esnaf ve işletmecilere iki grup halinde toplam 4 milyar 622 milyon Türk Lirası (TL) hibe desteği verilecek. İlk grupta yer alan; kahve, kafe, çay bahçesi, okul personel servisi, düğün salonu, öğrenci yurdu, kantin, kırtasiye, hamam gibi 235 bin esnafa 5 bin lira hibe desteği sağlanacak.

İkinci grupta yer alan kuaför, seyyar satıcı, kaportacı, müzisyen, ayakkabıcı gibi meslek gruplarını oluşturan 1 milyon 150 bin esnafa ise 3 bin lira hibe desteği verilecek.

Destek paketi kapsamında, kuraklıktan zarar gördüğü belirlenen çiftçilerin ziraate ve tarım kooperatiflerine olan borçları ertelenirken, tüccar ve sanayiciler için ise "nefes kredisi" adı altında yüzdem 18 faizle yeni bir kredi paketi devreye sokulacak.

Ancak sektör temsilcileri ve ekonomistlere göre, 3 bin ve 5 bin TL olarak verilecek söz konusu nakit yardımı, son bir yılın önemli kısmında kapalı kalan küçük esnafın yaralarını sarmaktan uzak. Esnaf temsilcilerine göre, devletin vermesi gereken karşılıksız nakit yardımının esnaf başına yaklaşık 50 bin TL olması gerekiyor.

İflas sayısı artıyor

Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) verilerine göre, 2021'in ilk çeyreğinde pandemi önlemleri nedeniyle gelirini kaybeden ve bu yüzden kapısına kilit vuran esnaf sayısı geçen yıla göre yüzde 11 arttı. Buna göre 29 bin 37 esnaf, ilk çeyrekte faaliyetlerine son verdi.

Aynı dönemde icra dairelerine günlük gelen icra ve iflas dosya sayısı da 1100'e ulaştı. KOBİ kredileri ise 2021'in ilk çeyreğinde, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 33 arttı ve 879 milyar liraya yükseldi.

"Harçlık parası gibi oldu"

Esnafların nakit sıkıntısı her geçen gün artarken, esnaf örgütleri hükümetin açıkladığı karşılıksız nakit yardımların yıl sonuna kadar sürdürülmesini talep ediyor. DW Türkçe'ye konuşan Ankara Kahveciler Odası Başkanı İsa Güven, söz konusu destek ile ilgili olarak, "Sayın Cumhurbaşkanımıza teşekkür ediyoruz. Yarım elma gönül alma. Ama bu destek yetersiz" diyor.

Başta kahve ve kıraathaneciler olarak küçük esnafların yaklaşık 15 aydır kapalı olduğuna işaret eden Güven, şunları söylüyor: "15 aydır evimize ekmek parası götüremiyoruz. Türkiye genelinde 120 bin kahvehane var, eğlence sektörü var. Sadece kahveci esnafı, eğlence sektörü mağdur olmadı; servis araçları, okul servis araçları, kantincilerimiz, düğün salonlarımız… Bunlar mağdur oldu. Bu sadece bize bir harçlık parası gibi oldu. O yüzden bu desteğin tabii ki devamını diliyoruz."

"Borcu borçla ödeyemeyiz"

İsa Güven'e göre gerek Bilim Kurulu'nun gerekse hükümetin pandemi önlemleri veya mali destek programları hazırlarken esnaflara fikir sorması büyük önem taşıyor. Haziran ayı birlikte kahvehanelerinin açılıp açılmayacağının hâlâ belirsiz olduğuna dikkat çeken Güven, hazırlanan destek paketlerinde de esnafın yaralarını tam olarak sarabilmek için 5 bin TL olarak belirlenen nakit yardımının en az 10 katına çıkarılması gerektiğini vurguluyor. 

İsa Güven, şöyle konuşuyor: "Acil tarafından bizlerin görüşü alınsın, meslek sivil toplum örgütlerinin görüşü alınsın. Bizim esnafımızın yüzde 50'sinin psikolojisi bozuldu. Acil tarafından biliyorsunuz, bir can suyuna ihtiyacımız var. 50 bin TL bize bir yardım yapılması lazım. Hibe… Artık bize kredi vermesinler. Borcu borçla biz ödeyemeyiz."

"Birkaç günlük gideri ancak karşılar"

Türkiye'de ilk pandemi vakasının görüldüğü Mart 2020'den beri, küçük esnafa yönelik açıklanan nakit desteklerin toplamı yaklaşık 10 milyar TL olarak gerçekleşti. Bu dönemde Türkiye, karşılıksız pandemi yardımları konusunda dünyada en az bütçe ayıran ülkelerden biri oldu.

İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Oğuz Demir'e göre 3 ve 5 bin TL'lik yeni hibe yardımı ise esnafın yalnızca birkaç günlük ihtiyacını karşılayacak.

Açıklanan desteklerin küçük esnafların bir aylık sabit giderlerini bile karşılamaktan uzak olduğunu dile getiren Demir, "Bu meblağlar Bağ-Kur ödemesini karşılar, kirasını öder. Yani bu ayı, bu ayın birkaç gününü atlatmalarını sağlar. Ama geriye doğru 15 aylık büyük bir yük var esnafların omuzlarında" diye konuşuyor.

"Ekonomideki yanlışlar sebep oldu"

Doç. Dr. Oğuz Demir, Merkez Bankası başkanlarının değişimi, döviz rezervlerinin eritilmesi gibi ekonomide çok tartışılan kararlara dikkat çekerek, ekonomi yönetiminde yapılan yanlışlar nedeniyle bütçeden yapılacak yardımların düşük kaldığına vurgu yapıyor.

Pandemi sürecinde verilen nakit yardımların 10 milyar TL olduğunu, öte yandan yalnızca son dört ayda ödenen faiz giderinin 67 milyar TL'ye ulaştığını kaydeden Demir, şu görüşleri dile getiriyor: "Elbette faiz gideri olur. Ama şunu söylemem lazım: Sadece geçtiğimiz sene yaptığımız hatalar yüzünden artan risk priminin maliyeti 10 milyar lira. Yani biz o yanlış hamleleri yapmasaydık, bugün 10 milyar daha esnafa, vatandaşa destek yapacak duruma gelebiliyorduk."

Aram Ekin Duran

© Deutsche Welle Türkçe