Yaklaşık 22 bin hâkim ve savcının beklediği coğrafi teminat, İnsan Hakları Eylem Planı’nda verilen sözlere karşın bir yıldır hayata geçirilemedi. Adalet Bakanlığı’nın Nisan 2021’de hazırladığı uygulama takviminde 6 ay içinde getirileceğini duyurduğu coğrafi teminatın uygulamaya konulmaması nedeniyle hâkim ve savcılar beklediği yasal güvenceye kavuşamadı.

Binlerce hâkim ve savcıyı ilgilendiren “coğrafi teminat” sözü, ilk olarak 2019 yılında açıklanan Yargı Reformu Strateji Belgesi’nde yer almıştı. Planda, buna ilişkin 2021 yılında mevzuat değişikliği yapılacağı ifade edilmişti. Ancak bu reform sözü hayata geçmedi.

Hâkim ve savcılara coğrafi teminat sözü, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 2 Mart 2021 tarihinde açıklanan İnsan Hakları Eylem Planı’nda da yer almıştı. Erdoğan, bunu açıklarken, “Hukuk devletinin, ancak bağımsız, tarafsız ve insan haklarına saygılı mahkemelerin varlığı ile vücut bulacağı inancıyla, bu kapsamda yeni adımlar atıyoruz. Bunun için, hâkim ve savcılara coğrafi teminat sağlayarak hem yargı teminatını güçlendiriyor hem de kararların hızlanmasını temin ediyoruz” demişti.  

Coğrafi teminat neden önemli? 

Peki, yargı açısından coğrafi teminat nedir, neden önemli? Coğrafi teminat, hâkim ve savcıların istekleri dışında başka yerlere tayin edilmemesi ve bulundukları illerde sürgün korkusu yaşamadan görev yapması anlamına geliyor. 

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakeme Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Adem Sözüer, iktidarın hoşuna gitmeyen kararları veren hakimlerin görev yerinin değiştirildiğine dikkati çekerek Eylem Planına rağmen uygulamada tam tersi olayların yaşandığını vurguladı. DW Türkçe'ye konuşan Sözüer, coğrafi teminatın önemini şöyle özetledi:

"Bir hâkimin karar verirken 'Acaba bu karardan sonra başka bir yere tayin mi edilirim veya özlük haklarımda sorunlar olur mu' diye düşünmemesi gerekir. Bu, yargı bağımsızlığının en temel unsuru. Dolayısıyla hâkimin, kendi isteği dışında başka bir yere gönderilmemesi demektir coğrafi teminat, çok ama çok da önemlidir; yargı bağımsızlığı bakımından en temel unsurlardan biridir."  

"Uygulamada geriye gidiş var"

Ceza hukukçusu Sözüer, İnsan Hakları Eylem Planı’na rağmen bu konuda uygulamada geriye gidiş olduğuna dikkati çekti. Toplumsal davalara işaret eden Sözüer, “Yani, çok önemli bir dava oluyor. Efendim bu davada bir karar veriliyor. Bu karar, iktidarın-yönetimin hoşuna gitmiyor. Hatta siyasiler demeç veriyor. Bir bakıyorsunuz o kararı veren hâkim geçici görevlendirme ile bir yerde görevlendirilmiş. Dolayısıyla İnsan Hakları Eylem Planında olduğu gibi planlar yapılıyor. Fakat uygulama biraz olumlu yönde olması gerekirken tam aksi uygulamalar oluyor. O yüzden biz coğrafi teminat ve yargı bağımsızlığı sağlamadan Türkiye’de yapılmış hiçbir reformu koruyamayız, yeni reform da yapamayız” ifadesini kullandı. 

Sözüer, 1 Haziran 2005’te yapılan Türk Ceza Hukuku reformunun uygulamaya geçmesinde yaşanan en büyük sorunun yargı bağımsızlığı olduğunu söyledi. “Kanunlarımız çok iyi, ceza kanunlarımız esas itibariyle Avrupa Birliği standartlarında ama uygulandığı zaman bir felaketle karşı karşıya kalıyoruz” diyen Sözüer, verilen kararların bunun göstergesi olduğunu dile getirdi. Sözüer, bir olumlu karar çıkması halinde ise o hâkimin tayininin başka yere çıktığını anımsattı. 

"En büyük reform yargı bağımsızlığıyla olur"

Türkiye’de yapılması gereken en önemli reformun anayasayla birlikte yargı bağımsızlığı reformu olduğunu, bunun da en önemli unsurunun coğrafi teminat olduğunu belirten Sözüer, “Yargı bağımsızlığı hayata geçmeden, İnsan Hakları Eylem Planı, hayata geçmeyen planlardan biri olur. Türkiye, gerçek bir reform yapmak istiyorsa en önemlisi yargı bağımsızlığını etkin hale getirmesidir. Yoksa son yıllarda olduğu gibi reform diye hep geri adım atılır” diye konuştu. 

Sözüer, coğrafi teminatın hayata geçmesi için TBMM’de yasal düzenleme yapılması gerektiğini kaydetti.