Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu, TRT Haber yayınında yaptığı açıklamada, HPV (Human Papilloma Virüsü) aşısının 2025 sonu itibarıyla ücretsiz olarak uygulanacağını duyurdu. "2025'in sonunda, 13 yaşındaki bütün çocuklarımıza HPV aşısını yapabilir hale geleceğiz" diyen Memişoğlu, 15 yaş üzerindeki bireylerin de talep etmeleri halinde aşılanabileceğini belirtti.

HPV virüsü, başta rahim ağzı kanseri olmak üzere, anal, vajinal, vulvar, penis ve ağız-boğaz kanserlerine yol açabilen, cinsel ya da doğrudan cilt temasıyla bulaşan yaygın bir enfeksiyon. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 9-14 yaş grubundaki kız çocuklarının aşılanmasını önermekte ve 150'den fazla ülke bu öneriyi ulusal takvimine dahil etmiş durumda.

Aşı için emsal karar çıkmıştı

Türkiye'de ise HPV aşısının ulusal aşı takvimine alınması 2025 sonunu bulacak. Aşılar şimdiye dek bireylerin kendi imkanlarıyla temin ediliyordu. Aşının üç dozu yaklaşık 12 bin TL'yi buluyor. Türkiye'de her yıl yaklaşık 2 bin 500 kadına rahim ağzı kanseri teşhisi konuyor; bunların yaklaşık yarısı yaşamını yitiriyor.

HPV aşısının ücretsiz olması yönünde uzun süredir hukuk mücadelesi yürütülüyordu. Boyun Eğmeyen İlaç Emekçileri'nin, Önce Çocuklar ve Kadınlar Derneği ile açtığı davada mahkeme, aşının kamu tarafından ücretsiz temin edilmesi gerektiği yönünde emsal bir karar verdi.

Ancak bu karar şimdiye dek ulusal ölçekte bir uygulamaya dönüşmemişti. Sağlık Bakanlığı, sadece 30-65 yaş aralığındaki kadınlara yönelik HPV tarama testi hizmeti sunuyordu.

Yüksek riskli türler kanserle ilişkili

HPV'nin yaklaşık 200 farklı türü bulunuyor. Bunların 12'si "yüksek riskli" kabul edilerek kansere yol açma potansiyeli taşıyor. Özellikle Tip 16 ve Tip 18'in rahim ağzı kanserlerinin büyük bölümünden sorumlu olduğu biliniyor. Bunun yanı sıra HPV, genital siğillere de yol açabiliyor. Siğillerin yüzde 90'ı ise Tip 6 ve Tip 11 ile ilişkili.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan dokuzlu aşı (Gardasil 9), hem kanser yapıcı hem de siğil oluşturucu HPV tiplerine karşı koruma sağlıyor. Bu aşı, hem kadınlarda hem de erkeklerde uygulanabiliyor. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi'ne göre (CDC) 26 yaşına kadar yapılması önerilen aşı, daha ileri yaşlardaki kişiler için de koruyucu etki sunabiliyor.

HPV enfeksiyonunun bağışıklık sistemi zayıfladığında vücutta kalma ve kansere ilerleme riski artıyor. Sağlıklı beslenme, düzenli uyku ve stres yönetimi, bağışıklık sisteminin güçlü kalmasında önemli rol oynuyor.

HPV aşısının ücretli olması, uzun süredir toplum sağlığını koruma yükümlülüğü açısından eleştiriliyordu. Belediyeler ise bu boşluğu sınırlı ölçüde dolduruyordu. Geçen yıl Ankara Büyükşehir Belediyesi, 30 yaş altı ve sosyal destek alan kadınlara; İstanbul Büyükşehir Belediyesi ise 9-26 yaş arası ve sosyal yardımdan faydalanan bireylere ücretsiz aşı uygulaması başlattı. İzmir, Balıkesir, Çanakkale ve Tekirdağ Büyükşehir Belediyeleri de ücretsiz aşı kampanyaları duyurdu. Ancak bu uygulamalar sadece belirli yaş ve sosyal grupları kapsıyor.

"Bu mücadele kamuoyunun ve bilimin eseridir"

Boyun Eğmeyen İlaç Emekçileri'nden Eczacı Cem Kılınç, DW Türkçe'ye yaptığı açıklamada, ücretsiz HPV aşısına giden sürecin dört yıl önce sosyal medyada "aşı dayanışması" kampanyası ile başladığını belirtiyor. Eczacıların gece nöbeti gelirini genç kadınların aşı masraflarına ayırma çağrısıyla yola çıktıkları kampanyanın, gelen yoğun talepler ve anlatılan kişisel hikayelerle toplumsal bir harekete dönüştüğünü ifade ediyor.

Kampanya kapsamında binlerce kadına dayanışma yoluyla aşı sağlandı; köylerden üniversitelere kadar 200'ün üzerinde bilgilendirme toplantısı ve panel düzenlendi. Süreç içinde, sağlık hakkı ve kanserin önlenebilirliği vurgusuyla güçlü bir kamuoyu baskısı oluştu.

Kılınç, davalarda elde edilen emsal kararların anayasa güvencesi altındaki yaşam ve sağlık hakkına dayandığını hatırlatıyor. Bu kararların ardından ilk kez bir sağlık bakanının tarih ve yaş aralığı vererek aşının uygulanacağını açıklamasının önemli bir eşik olduğunu vurguluyor.

İlk etapta ikili aşı uygulanması bekleniyor

Kılınç, açıklamalardan yola çıkarak ilk etapta yalnızca HPV Tip 16 ve 18'e karşı koruma sağlayan ikili aşının uygulanacağını tahmin ettiklerini söylüyor. Dokuzlu aşının daha geniş koruma sağladığını ancak maliyet ve tedarik nedenleriyle birçok ülkenin başlangıçta ikili aşıyla yola çıktığını belirten Kılınç, aşının üreticisinin sınırlı olması nedeniyle tedarik sürecinin dikkatle izlenmesi gerektiğini ifade ediyor.

Ekonomik etkiler ve maliyet farkı

Piyasada bireysel olarak alınan aşıların üç dozu yaklaşık 12 bin TL'ye mal olurken, kamu eliyle toplu alımla temin edilen aşıların maliyetinin çok daha düşük olduğunu belirten Kılınç, "Devlet, kitlesel aşılama yaparak hem bireyleri koruyacak hem de uzun vadede sağlık bütçesini rahatlatacak" diyor. Kılınç'a göre rahim ağzı kanseri ve öncül lezyonlarının teşhis ve tedavi maliyetleri, aşılamaya kıyasla çok daha yüksek.

Ücretsiz aşı uygulamasını "gecikmiş ama önemli bir adım" olarak nitelendiren Kılınç, ekliyor: "Kamuoyunun takibi sayesinde, bir dönem politikleşmiş ve ötekileştirilmiş bir konu artık devlet televizyonunda müjde olarak açıklanıyor."

DW Türkçe'ye engelsiz nasıl erişebilirim?