Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Direktörü Rafael Grossi, 28 Haziran'da yaptığı açıklamada "İranlıların, birkaç ay veya daha kısa bir süre içinde, birden fazla santrifüj kademesiyle uranyum zenginleştirmeye yeniden başlayabileceğini" söyledi. Ancak bu açıklama, ABD Başkanı Donald Trump'ın "İran'ın nükleer programı on yıllarca geriye gitti" iddiasıyla çelişiyor.

ABD, 22 Haziran'da düzenlenen "Operation Midnight Hammer" (Geceyarısı Çekici Operasyonu) kapsamında her biri 13 bin 600 kilogram ağırlığında 14 adet GBU-57 sığınak delici bomba ve 30 Tomahawk seyir füzesi kullandı. Hedef alınan üç ana nükleer tesis Fordo, İsfahan ve Natanz'dı. Kullanılan bombalar, yerin derinliklerindeki sağlam yapıları imha etmek üzere, yüksek patlayıcı güce sahip olacak şekilde tasarlandı.

Fordo'daki hasar net değil

Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü'nde silahlanma kontrolü uzmanı olan Jeffrey Lewis'e göre saldırılar ciddi hasara yol açtı. DW'ye konuşan Lewis, birçok tesisin ise zarar görmediğini vurguluyor ve "Asıl tartışmalı nokta şu: Birçok tesis hedef alınmadı" diyor.

Lewis'e göre özellikle yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş 400 kilogram uranyumun nerede olduğu sorusu kritik:

"Bu uranyumun büyük bölümü Fordo'da değildi. İran'ın nükleer programının yapısı konusunda birçok kişi yanlış fikirlere sahip. Evet, Fordo'da uranyum zenginleştiriliyor ve depolanıyor. Ancak büyük kısmı daha sonra İsfahan yakınındaki başka bir tesise taşınıyor."

Fordo'daki tahribatın boyutunu ve denetçilerin yokluğunda saldırıların başarısını değerlendirme zorluklarına da dikkat çeken Lewis, sözlerini şöyle sürdürüyor:

"ABD ordusu, tahminler yapmaya yarayan bir tesis modellemesiyle çalışıyor. Ancak bu model doğru da olabilir, yanlış da. Oraya biri girmeden, Fordo'da tam olarak neler olduğunu anlamak çok zor."

Denetim giderek zorlaşıyor

ABD Başkanı Donald Trump, saldırılar öncesinde İran'ın stokları başka bir yere taşıdığına pek ihtimal vermediğini belirterek "Bu çok zor olurdu, ayrıca biz çok kısa süre önce uyarı verdik" demişti. 

Silahlanma uzmanı Lewis ise operasyonun başarısının yüzde 50 olduğu görüşünde:

"Askerî operasyon İran'a ciddi zarar verdi ama aynı zamanda bu saldırıyı atlatabildiklerini de gördüler."

ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, UAEA denetçilerinin tesisleri ziyaret etmesi gerektiğini belirtti. UAEA Direktörü Grossi, saldırılar sonrası zenginleştirilmiş uranyum stoklarını denetlemek üzere İran'daki hasarlı tesislere erişim talep etmişti. Ancak Tahran yönetimi bu talebi reddediyor. İran Meclisi, İsrail ve ABD saldırılarını resmî olarak kınamayan UAEA ile iş birliğinin askıya alınmasına karar verdi.

İran Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf, 26 Haziran'da devlet televizyonuna "Nükleer tesislerimizin güvenliği sağlanana kadar İran Atom Enerjisi Kurumu, UAEA ile işbirliğini askıya alacak" açıklamasını yaptı.

Berlin merkezli Bilim ve Politika Vakfı'ndan siyaset bilimci Hamid Rıza Azizi, bu kararın UAEA'nın İran'daki nükleer faaliyetleri denetlemesini önemli ölçüde zorlaştırdığını söylüyor. Azizi, 2018'de ABD'nin "Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA)" adı verilen nükleer anlaşmadan çekilmesinden bu yana İran'ın yükümlülüklerini kademeli olarak azalttığını da hatırlatıyor.

JCPOA kapsamında İran, tüm nükleer faaliyetlerini Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'na şeffaf biçimde bildirme yükümlülüğü altındaydı. Ancak 2019'dan bu yana UAEA'nın İran'a dair gözlemleri giderek daha bulanık hale geldi.

Trump'tan yeni saldırı tehdidi

İran'ın dinî lideri Ayetullah Ali Hamaney de nükleer tesislere yönelik ABD saldırılarını kınayarak "Bunlar etkisiz saldırılar, ciddi bir sonuç alamadılar" demişti. İran devlet medyası ve yetkilileri de saldırıların hasara yol açtığını kabul etmekle birlikte "felaket düzeyinde sonuçlar doğurmadığını" savunuyor.

Öte yandan ABD Başkanı Trump, 28 Haziran'da Beyaz Saray'da düzenlediği bir basın toplantısında, "İran eğer uranyumu tehlikeli bir seviyede zenginleştirirse, hiç tereddüt etmeden yeniden saldırırız" diyerek Tahran yönetimine yeni bir uyarı gönderdi.

 

DW Türkçe'ye engelsiz nasıl ulaşabilirim?