Sanki çılgın biri balyozla vurmuş da vurmuş. Her yer yıkıntı ve molozlarla dolu. Irak'ın kuzeyinde Ezidilerin yaşadığı Sincar (Şengal) yerle bir olmuş. Kentin bu hale gelmesinin baş sorumlusu da Amerikalılar.

Kürtler 2015 yılında ABD'nin hava desteğiyle Sincar'ı terör milisi IŞİD'den kurtarmıştı. Ancak Irak Ezidilerinin gayrı resmi başkentini adeta haritadan silen Amerikan bombaları olmuştu. Ezidiler, ABD'den sonra Türkiye'nin de hava saldırılarına hedef olan ve Şengal olarak adlandırdıkları vatanlarını kaybettiklerini anlamışlardı.

Şengal'ın kaybedildiği gün

Şengal'ın yeniden imar edildiğine dair hiçbir işaret yok. 120 kilometre batısındaki Musul kurtarılalı bir yıl oldu ama inşaat faaliyetleri hızla devam ediyor. Üç yıl önce kurtarılan Şengal'de ise sadece yollardaki enkaz kaldırılmış, o kadar.

Tahrip edilen kent yakınlarındaki köylerde de çok az insan yaşıyor. Herdan'ın girişindeki mezarlık derme çatma çitle çevrilmiş. Köyün yaşlısı Hasan Kalaf "Eskiden burada 300 aile yaşardı. Şimdi 60 kişi ya kaldı, ya kalmadı” diyor. Kalaf da iki çocuğunu, kardeşini ve dört yeğenini kaybetmiş. Mezarlarının yerini bile bilmiyor.

Buraların insanına neden yardım edilmiyor? Şengal'ın Belediye Başkanı Fahad Amir Omar, "Irak Ezidileri üçüncü ya da dördüncü sınıf vatandaş sayılıyor da, ondan”, diyor. 3 bin 500 nüfusun sorumlusu olan belediye başkanı daha önce bölgenin güvenliğinden sorumlu olanların Şengal ile hiç ilgilenmediklerini belirtiyor.

Belediye Başkanı Fahad da IŞİD ile mücadeleye katıldığını anlatıyor. Selefi Mahama Halil'in aksine o kendini özerk Kürt bölgesine değil, Bağdat'taki merkezi hükümeti bağlı hissediyor. Şengal'in artık Kürtler tarafından yönetilmeyip doğrudan merkezi Irak hükümetine bağlanmasını istiyor. Son 15 yılda merkezi hükümet ile Kürtler arasında cereyan eden iktidar mücadelesine Ezidiler çok kurban vermiş. Irak'ın kuzeyinde 2017 Eylül ayında Kürtlerin bağımsızlığı için yapılan tartışmalı halkoylamasından sonra tansiyon daha da yükselmiş.

Şengal Belediye Başkanı Fahad, IŞİD'in Ezidileri yok etme girişimine işaretle, "Başından beri Bağdat'ın idaresine bağlı olsaydık, başımıza bunlar gelmezdi” diyor. Birleşmiş Milletler Ezidilere yönelik katliamı soykırım olarak tanımlamıştı. Şengal Belediye Başkanı Ezidileri kaderlerine terk ettikleri için Erbil'deki Kürt yönetimine ve peşmergeye kızgın.

İki arada

IŞİD Şengal'e ilk kez 3 Ağustos 2014'te Irak ordusundan gasp ettiği Amerikan malı askeri araç ve silahlarla girmişti. Sünni terör yapılanması iki ay önce ele geçirdiği Musul'da hilafet ilan etmişti. Hedefi "şeytana tapan kafirler" diye nitelendirdikleri Ezidileri imha etmekti.

Şengal'in düşmesi uzun sürmedi. Kâğıt üzerinde merkezi hükümete bağlıydı ama yıllardır peşmergenin dediği oluyordu. Kürt savaşçılar hiç direnmeden bölgeyi boşalttı. Ezidiler kaderlerine terkedildi. Kendini "İslam Devleti" olarak tanıtan terör yapılanması insanlık dışı suçlar işledi. Bölgede 70 dolayında toplu mezar bulunuyor. Fanatik IŞİD'lilerin kaç kişiyi katlettiğini kimse bilmiyor. Belediye Başkanı Fahad en az 15 bin Ezidi'ye kıydıklarını, 7 bin kadın ve çocuğu da köle yaptıklarını söylüyor. Kaçırılanların en az yarısının izine bir daha rastlanamadı. İçlerinden bazılarının Suriye'ye satıldığı biliniyor. Tek tük aktivistlerin devreye girerek kişi başına 10 bin dolar karşılığında mağdurları insan kaçakçılarının yardımıyla kurtardıkları biliniyor.

Irak Ezidileri daha önce de saldırılara maruz kalmıştı ama hiçbir saldırı IŞİD zulmü kadar kötü olmamıştı. Ezidi yardım örgütü "Yazda"nın tahminlerine göre 2014 Ağustos ayı öncesinde 250 bini Şengal bölgesinde, 80 bini aynı adı taşıyan vilayet merkezinde olmak üzere Irak genelinde yaklaşık 500 bin Ezidi yaşıyordu. Aralarında, Kürtler, Türkmenler ve Araplar da vardı. Şengal'i bir daha geri dönmemek üzere terk eden Ezidilerin büyük bölümü Dohuk ile Suriye'nin Kürt bölgeleri ve Türkiye'deki kamplarda kalıyor. 2015 yılında Almanya'ya iltica başvurusunda bulunan 31 bin Iraklının yarısını Ezidiler oluşturuyordu. 2016'da Almanya'ya gelen 97 bin Iraklının arasında 37 binden fazla Ezidi vardı. 2017 yılında da 11 bini Ezidi olmak üzere 24 bine yakın Iraklı iltica talebiyle Almanya'ya geldi.

Kaybolan güven

PKK ile Suriye'deki YPG milisleri 2014 Ağustosunda Ezidilerin kutsal dağı sayılan Sincar'ın yaylalarında ölüm korkusuyla bekleyen 50 bin Ezidi'ye koridor açarak IŞİD'den kaçmalarını sağladı. 2014 ve 2015 yılında ölenlerin defnedildiği "şehitlik"te halâ PKK lideri Abdullah Öcalan'ın resminin bulunduğu pankart ve bayraklar asılı.

PKK ve YPG Ezidi milisleri de IŞİD'e karşı silahlandırmış, Şengal Amerikan hava saldırıları ve peşmergenin de yardımıyla IŞİD'den kurtarılmıştı. Almanya'dan da silah yardımı alan peşmerge operasyondan sonra geri döndü. Bölgeye yerleşen düşman Kürt milisleri arasında çatışmalar başladı.

Irak'ın kuzeyinde düzenlenen tartışmalı 2017 referandumunun ardından Irak ordusu ve İran'ın desteklediği Şii müttefiki Haşdi Şabi Şengal'in kontrolünü üstlendi. IŞİD'in eski kaleleri Musul ve Rakka arasındaki karayolu bağlantısı Şengal'den geçer.

Türkiye'nin Afrin'dekine benzer bir operasyon başlatma tehdidi karşısında PKK, YPG ve peşmerge bölgeden çekildi. Türkiye, Suriye ve Irak'taki PKK güçlerinin nüfuz bölgelerini birleştirmelerine izin vermeyeceğini açıklamıştı. Yerel ve uluslararası güç mücadelesi Şengal'in arada kalmasına yol açtı.

Ezidi ordusu

Esnaf Stewan Elias birbirine düşman bu kadar siyasi grup varken soykırımdan kaçan Ezidilerin kimseye güvenemeyeceğini söylüyor. Elias'ın asıl mesleği öğretmenlik. Şengal'de okul kalmadığından zanaatkârlıkla geçinmeye çalışıyor. Kentin imarı için para gelmediğinden onun işleri de kötü gidiyor. Bağdat, Erbil ve yabancı başkentler yardım etmiyor. Şengal'in gerçekten güvene kavuştuğuna kimsenin inanmadığını belirten Elias diğer Ezidiler gibi kenti terk etmemesine, yaşayabileceği başka bir yer olmamasını neden gösteriyor.

Kentte su ve elektrik yok. Kalanlar patlamamış bombalardan ve her an yeni bir saldırı olmasından korkuyor. Belediye Başkanı Fahad kentte kalanlara moral vermeye çalışıyor. Başkanlığını borçlu olduğu Şii milisin varlığından endişe etmiyor. Şengal'de merkezi hükümetin değil Haşdi Şabi'nin sözü geçiyor. Belediye Başkanı IŞİD'in Ezidiler kadar "Şii kardeşlerine" de büyük kötülük ettiğini ve en çok aralarında IŞİD destekçilerinin de bulunduğunu belirttiği Sünni Araplarla Türkmenlerden çekindiğini söylüyor.

Fahad Amir Omar bölgelerinin uluslararası koruma altına alınmasını ve Ezidi ordusu kurulmasını arzuluyor. Almanya'ya da mesaj vererek "Almanya Ezidilere yardım etmek istiyorsa, Kürtlere silah vermek yerine doğrudan bize yardım göndersin” diyor. Komşu köylerden gelip, hayvanlarını Ezidilerin yattığı toplu mezarda otlatan Arapları görünce kendini zor tuttuğunu anlatıyor. "Cinayetlere eşlik eden komşu köy sakinleri şimdi gelmiş hayvanlarını kemiklerimizin üzerinde otlatıyor" diyor ve Ezidilerle Müslümanlar arasına duvar çekilmesini istiyor. Kaybedilen Ezidi yurdu Şengal'in sakinleri de bütün Iraklılar gibi darmadağınlar.

Sandra Petersmann

© Deutsche Welle Türkçe