Katar, geçmişte birçok küresel krizin çözümünde arabulucu olarak öne çıktı. Petrol zengini bu küçük Körfez ülkesi; İran, Afganistan ve Venezuela'da tutulan Amerikalıların serbest bırakılmasına aracılık etti, Rusya’ya götürülen Ukraynalı çocukların ise ailelerine iadesini sağladı. Bununla birlikte Sudan ile Çad, Eritre ile Cibuti arasındaki diplomatik açılımlara öncülük eden Katar, 2011'de Darfur barış anlaşmasına da ev sahipliği yaptı.

2020'de ABD'nin Taliban ile yaptığı Afganistan'dan çekilme anlaşmasında yine Katar devredeydi. En son ise Ruanda destekli M23 isyancıları ile Demokratik Kongo Cumhuriyeti arasında imzalanan Doha İlkeler Bildirgesi'ne aracılık ederek küresel diplomasi sahnesindeki rolünü bir kez daha pekiştirdi.

Ortadoğu diplomasisinde Katar

7 Ekim 2023'te Hamas militanlarının saldırılarında bin 200 İsrailli'nin öldürülmesi ve yaklaşık 250 kişinin rehin alınmasının ardından Katar, İsrail ile Hamas arasında müzakerelerin merkezine oturdu. Ocak 2025'te Katar'ın katkısıyla geçici ateşkes sağlandı; Gazze'deki rehineler ile İsrail hapishanelerindeki yüzlerce Filistinli karşılıklı olarak serbest bırakıldı.

İsrail'in Salı günü düzenlediği saldırıdan hemen önce Hamas'ın ateşkes heyeti dahil üst düzey yetkililerin Doha'da bulunduğu ve ABD'nin sunduğu kapsamlı ateşkes teklifini görüştüğü bildirildi. Söz konusu teklife göre İsrail ile Hamas, savaşı sona erdirmek amacıyla derhal müzakerelere başlayacak ve görüşmeler sürdüğü sürece çatışmalara yeniden başlanmayacaktı. Önümüzdeki günler ise bu teklifin ilerletilmesi açısından kritik önem taşıyordu.

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, İsrail'in Doha'da Hamas üyelerini hedef aldığı saldırıya tepki göstererek "Katar, ateşkes ve tüm rehinelerin serbest bırakılması için olumlu bir rol oynuyor. Bu saldırıyı, egemenlik ve toprak bütünlüğünün açık ihlali olarak kınıyorum" dedi.

Bu yıl bölgedeki jeopolitik çatışmalarda arabulucu rolünü üstlenen Katar, ikinci kez saldırıya uğruyor. Haziran'da, İsrail'in İran'ın nükleer tesislerini vurmasına misilleme olarak İran, Katar'daki ABD üssünü füzelerle hedef almıştı.

Barışın vazgeçilmez müttefiki

İngiltere merkezli düşünce kuruluşu Royal United Services Enstitüsü'nden kıdemli araştırmacı Burcu Özçelik, Ocak 2025'te DW'ye yaptığı değerlendirmede, Katar'ın yükselen rolüne dikkat çekti. Özçelik, "Katar'ın kilit bir arabulucu olarak öne çıkışı, ülkenin diplomatik konumunu yükseltti ve onu bölgesel bir aktörden küresel sahnede kritik bir oyuncuya dönüştürdü. Bu yeni rol, Doha'nın etkisini artırıyor ve onu küresel toplumda vazgeçilmez bir 'barış ortağı' haline getiriyor" dedi.

Uzmanlara göre, Katar'ın kendisini dünyanın arabulucusu olarak konumlandırma çabası uzun süredir biliniyor. Diplomatik gücünü olduğundan daha büyük göstererek istikrarsız bir bölgede kendi güvenliğini bağımsız biçimde sağlamaya çalışıyor.

Araştırmacı Ali Abo Rezeg de 2021'de Insight Turkey dergisinde yayımlanan makalesinde, Katar'ın dış politikadaki bağımsız çizgisinin bu stratejinin bir parçası olduğunu vurguladı. Buna göre ülkenin muhaliflere kucak açması, devrimci ya da militan gruplara destek vermesi, hem geleneksel rakibi Birleşik Arap Emirlikleri ile rekabet etme, hem de büyük komşusu Suudi Arabistan'a bağımlı kalmama çabasını yansıtıyor.

Katar'ı arabuluculukta bu kadar başarılı kılan ne?

Katar'ı arabuluculukta öne çıkaran en önemli unsur, farklı taraflarla kurduğu geniş ilişkiler ağı. Ülke, farklı gruplara üs, silah ya da finansman sağlayarak destek verdi; bu gruplar arasında Taliban, Mısır'daki Müslüman Kardeşler, Libya'daki milisler ve Arap Baharı olarak bilinen dönemde Suriye, Tunus ve Yemen'deki hükümet karşıtı devrimciler yer alıyor.

2012'de ise dönemin ABD Başkanı Barack Obama'nın yönetimi, Hamas'ın siyasi kanadının Suriye'den İran'a taşınmasını engellemek amacıyla Katar'dan gruba ev sahipliği yapmasını istedi; böylece Hamas, Washington açısından çok daha ulaşılabilir bir noktada kaldı.

Katar ayrıca, çoğu komşusunun düşman olarak gördüğü İran ile ekonomik bağlar da dahil olmak üzere daha yakın ilişkiler sürdürüyor. Bunun yanı sıra 2001'den bu yana ABD'nin Ortadoğu'daki en büyük askeri üssü olan El-Udeid'e ev sahipliği yapıyor ve yaklaşık 10 bin askerin bulunduğu bu üs, geçtiğimiz Haziran ayında İran'ın İsrail ile savaş sırasında hedef aldığı yerlerden biri oldu.

Avrupa Dış İlişkiler Konseyi'nden Körfez ülkeleri uzmanı Cinzia Bianco, "Katar bu arabuluculuk konumundan kesinlikle fayda sağlıyor çünkü Batı'daki ve kısmen Doğu'daki hükümetler onu çok faydalı bir dost olarak görüyor" dedi.

Nitekim 2022'nin başlarında ABD Başkanı Joe Biden, kısmen Afganistan'dan çekilme sürecinde oynadığı rol nedeniyle Katar'ı "NATO dışı ana müttefik" ilan etti. Biden'ın halefi Donald Trump da Katar'ı bölgede bir müttefik olarak görüyor ve ülke Trump'a, başkanlık uçağı Air Force One olarak kullanılmak üzere bir uçak hediye etmişti.

Katar'ın tüm taraflarla ilişki kurabilmesi de önemli bir avantaj sağlıyor. Uzmanlara göre ülke, ABD ile yakın çalışsa bile bölgedeki İslamcı örgütler konusunda daha pragmatik davranıyor ve bu grupları silinip yok edilemeyecek halk tabanlı siyasi hareketler olarak görüyor. Bu yaklaşım bazı durumlarda işe yarıyor; bunu doğrular biçimde Taliban üyeleri, Katar'da kendilerini daha rahat hissettiklerini, çünkü ülkenin tüm tarafları anladığına inandıklarını dile getirdi.

Arabuluculuk rolünün sırrı: Tarafsızlık ve servet

Cinzia Bianco, "Katar'ın arabulucuları özel bir beceriye sahip değil. Onlar bu iş için eğitim alıyor. Ancak yaptıklarının, Avrupa'dakiler de dahil olmak üzere diğer hükümetlerde görev yapan diplomatların yaptıklarından daha fazlası olduğunu söyleyemem" diyor.

Bianco'ya göre asıl mesele, Katar'ın "olabildiğince tarafsız kalma" yaklaşımı. Bu rol, Katar için "öylesine temel bir önem taşıyor ki, iç ve bölgesel siyaseti bile bunun gerisine koyuyorlar."

Bianco, Katar'ın arabuluculuktaki etkinliğinde ülkenin servetinin de önemli bir rol oynadığını ekliyor. Ülkenin sahip olduğu kaynaklar, hükümete tarafları ağırlama ve aynı anda birden fazla kriz üzerinde çalışma imkânı tanıyor.

Katar'daki Hamad Bin Khalifa Üniversitesi'nden kamu politikası profesörü Sultan Barakat ise duruma farklı bir boyut getiriyor. Barakat, "Katar Dışişleri Bakanlığı'nın, kamu tarafından sorgulanma veya incelenme endişesi olmadan karar alabilme yeteneği, kararlı bir şekilde hareket edebileceği anlamına geliyor" şeklinde yazıyor.

Zorlu denge oyunu

Katar'ın arabuluculuk rolü, bazı eleştirileri de beraberinde getiriyor. İsrailli politikacılar, Katar'ı "koyun postundaki kurt" olmakla ve terörizmi finanse etmekle suçluyor. Katar ise bu iddialara karşılık, Hamas üzerinde herhangi bir güçleri olmadığını defalarca dile getiriyor.

Cinzia Bianco, bu durumu bir risk olarak değerlendiriyor. "Kötü şeyler yapan devlet dışı silahlı gruplarla etkileşime girdiğinizde, doğal olarak suçlamalarla karşı karşıya kalma riskiniz var. İnsanlar, bir şekilde bu grupları meşrulaştırdığınızı veya onlara daha fazla kaynak sağladığınızı söyleyebilir" şeklinde konuştu.

Ancak Bianco, Katarlı yetkililerin bu eleştirilere karşı argümanlarının ise "Evet, bu bağlara sahibiz, ancak onları iyilik için kullanıyoruz" şeklinde olduğunu belirtiyor.

Ülkenin kusurları ne olursa olsun, uzmanlar Katar'ın şu an için hayati bir rol oynadığı görüşünde.

BM Eğitim ve Araştırma Enstitüsü'nün İsviçre'deki Çok Taraflı Diplomasi Bölümü Direktörü Rabih El-Haddad, Ocak 2025'te DW'ye yaptığı açıklamada, "İnsanlık, iki dünya savaşında daha önce oturup konuşmadığı için ağır bir bedel ödedi" ifadelerini kullandı. Ayrıca El-Haddad, "Bugün, çatışma halindeki tarafların birbirleriyle konuşmasını, farklılıklarını müzakere, diplomasi ve uluslararası hukuka uygun şekilde çözmesini sağlayacak taraflara ihtiyacımız var" diye ekledi.