ABD Senatosu, Türkiye'ye gelişmiş savaş uçakları F-35'lerin transferinin engellenmesini ve Türkiye'nin bu jetlerin üretimi için yürütülen ortak programdan çıkarılmasını öngören tasarıyı onayladı. Ancak bu tasarıya rağmen, üretici şirket Lockheed Martin, Türkiye'nin alacağı ilk iki F-35 için bugün Teksas'ta bir tören düzenleyecek. Türkiye, 12 ülkenin katılımıyla gerçekleştirilen F-35 programı kapsamında almayı planladığı uçaklardan 100 adet sipariş vermişti. Peki Kongre'deki engelleme girişimlerine karşın uçakların Türkiye'ye teslim edilmeye başlanması ne anlama geliyor? Türkiye ve ABD arasındaki F-35 krizinin boyutlarını altı soruda ele aldık.

Senato'dan geçen tasarının içeriği nedir?

ABD Senatosu'nda kabul edilen tasarı, F-35 savaş uçaklarının Türkiye'ye sevkinin engellenmesini öngörüyor. Bu tasarı, Savunma Bakanı Jim Mattis Ankara'nın F-35 programından çıkarılmasını sağlayacak bir planı ilgili komitelere sunana dek uçakların ABD'den transferini engelliyor.

Mattis'ten beklenen planın, "Türkiye Cumhuriyeti hükümeti tarafından sahiplenilen ve kullanılan tüm F-35 uçaklarının ABD topraklarından transferini yasaklanması için gerekli adımları" içermesi talep ediliyor.

Kongre'deki süreç nasıl işleyecek?

ABD Senatosu'nun Türkiye'ye F-35 satışıyla ilgili kararı, Pentagon'un 2019 mali yılına ilişkin askeri faaliyetlerini düzenleyen tasarı kapsamında alındı. Tasarının Türkiye'ye yönelik yaptırımlar konusunda senatodan geçen metin kadar ağır ifadeler içermeyen versiyonu, ABD Kongresi'nin alt kanadı olan Temsilciler Meclisi'nde 24 Mayıs'ta kabul edilmişti.

Şimdi Kongre'nin her iki kanadının silahlı kuvvetler komitelerinden üyeler bir araya gelerek iki versiyon arasındaki farklılıkları giderip tek bir metin üzerinde uzlaşacak. Aylar sürebileceği belirtilen bu sürecin ardından ortaya çıkacak olan ortak metin tekrar oylandıktan sonra ABD Başkanı Donald Trump'ın onayına sunulacak.

En son aşamada da Trump'ın önünde iki seçenek bulunuyor. Başkan'ın imzası ile tasarı yasalaşabilir ya da veto edilerek tekrar görüşülmek üzere Kongre'ye geri gönderilebilir.

CNN'e konuşan bir ABD Savunma Bakanlığı yetkilisine göre Mattis, F-35'lerin Türkiye'ye sevkine karşı çıkan Kongre ile aynı fikirde olmadığını belirtti. Yetkilinin verdiği bilgiye göre ABD Savunma Bakanı, Trump'ın önüne gelecek metnin, Senato'dan geçen versiyondaki bazı ifadeleri içermemesi için Kongre üyeleriyle görüşüyor.

Tasarı süreci bugün yapılması planlanan teslimata engel mi?

ABD merkezli üretici şirket Lockheed Martin, Türkiye'nin alacağı ilk iki F-35 için bugün Teksas'ın Fort Worth kentinde bir tören düzenleyecek. Pentagon sözcüsü Yarbay Mike Andrews'in CNN'e verdiği bilgiye göre, bu iki uçak "ileri bir tarihte" ABD'nin Arizona eyaletindeki Luke Askeri Hava Üssü'ne geçecek ve Türk F-35 pilotları ile teknisyenlere bu üste eğitim verilecek.

F-35 alıcılarına yapılan ilk teslimat için geleneksel olarak tören düzenlediklerini hatırlatan Lockheed Martin yetkilileri, iki uçağın, şirketin Fort Worth'taki üretim tesisinden Luke üssüne gemiyle nakledileceğini belirtti.

ABD Kongresi'ndeki tasarı henüz yasalaşmadığı için uçakların 21 Haziran'daki teslimatına engel teşkil etmiyor. Ancak Senato'daki versiyon yasalaştığı takdirde, Türkiye'nin teslim alıp ABD'deki eğitimlerde kullanacağı F-35'leri bu ülkeden çıkarması yasaklanacak.

ABD Kongresi neden karşı?

Kongre, Türkiye'nin S-400 hava savunma sistemi satın almak için Rusya ile yaptığı anlaşma ve ABD'li papaz Andrew Brunson'ın tutukluluğu nedeniyle F-35'lerin transferine soğuk bakıyor.

Tasarıda, 15 Temmuz darbe girişimi sonrası casuslukla suçlanan Brunson'ın Türkiye'de "haksız yere" hapiste tutulduğu belirtiliyor ve ABD vatandaşlarının herhangi bir yabancı hükümet tarafından siyasi koz olarak kullanılmasına Kongre'nin müsamaha göstermeyeceği ifade ediliyor.

Senato'da onaylanan tasarıda, Türkiye'nin Rusya'dan S-400 alarak da ABD Kongresi'nden 2017 yılında geçen Avrupa ve Avrasya'daki Rus Nüfuzuyla Mücadele Yasası'nı ihlal ettiği ve bu nedenle Ankara'ya yaptırım uygulanması gerektiği belirtiliyor.

Senato, Türk hükümetinin "Rusya ile ilişkilerini daha da geliştirme çabalarının NATO'nun ve üye ülkelerin genel güvenliğine ve müşterek işlerliğine" sekte vuracağını savunuyor.

Türkiye Milli Savunma Bakanı Nurettin Canikli ise NATO sistemleriyle uyumsuz olduğu gerekçesiyle Batılı ülkelerce eleştirilen ve Rusya tarafından "F-35 avcısı" olarak adlandırılan S-400 sisteminin, NATO unsurlarını tehdit etme potansiyeli taşıdığı yaklaşımının doğru olmadığını belirtiyor. Canikli, "NATO sistemine entegre olmayacak ama onlarla da çatışmayacak bir yapıda kuruluyor" diyor.

Türkiye ne yapacak?

Türkiye'nin F-35 projesi kapsamında şu ana kadar ortak üretim dâhil, taahhütlerini yerine getirdiğini belirten Türk yetkililer, uçakların teslimat ve transferinin gecikmeksizin yapılmasını bekliyor. Milli Savunma Bakanı Canikli geçen hafta yaptığı açıklamada, Türkiye'nin 100 uçak için toplam 11 milyar dolar civarında ödeme yapacağını ve hâlihazırda 800 milyon dolardan fazla ödeme yaptığını belirtti.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da Salı günkü açıklamasında, F-35 programının çok taraflı bir proje olduğunu belirterek Türkiye'nin 21 Haziran’da ilk uçağın teslimi için davet edildiğini ve teslimatın yapılacağını söyledi.

Başbakan Binali Yıldırım ise ABD Senatosu'nun F-35 kararının Türkiye'nin savunma kapasitesinde zafiyete neden olmayacağını ifade etti. Yıldırım, "Türkiye alternatifsiz değildir. Kendi tedbirimizi alıyoruz. Savunma sanayisinde milli ve yerliliğe hız verdik. Ambargo, savunmada zafiyete neden olmaz. Esef verici, stratejik, müttefiklik ruhuna aykırı" ifadesini kullandı.

Türkiye'nin ortak projedeki rolü nedir?

Türkiye, ileri teknoloji ile üretilen 100 adet F-35 tipi savaş uçağı satın almayı planlıyor. F-35'ler, söz konusu uçakların orta gövdesini imal eden Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. (TUSAŞ/TAI) başta olmak üzere Türk firmaların da katılımıyla ortak bir savunma programı çerçevesinde üretiliyor. Türkiye F-35 programına 2002 yılında 175 milyon dolarlık katkı taahhüdünde bulunarak katılmıştı.

Lockheed Martin tarafından üstlenilen ve "Ortak Saldırı Uçağı" olarak bilinen F-35 projesinde ana finansal desteği ABD sağlıyor. Türkiye'nin de aralarında bulunduğu toplam dokuz ülke yaklaşık 4,5 milyar dolar ile uçakların geliştirilmesi aşamasına dâhil olmuştu. Türkiye dışındaki diğer sekiz ülke İngiltere, İtalya, Hollanda, Kanada, Avustralya, Danimarka ve Norveç. Bu ülkelerden sadece Türkiye, Kanada ve Danimarka henüz F-35'leri teslim almaya başlamadı. İsrail, Japonya ve Güney Kore ise müşteri olarak katıldıkları program kapsamında jetlerden aldı.

DW/CÖ,GY

© Deutsche Welle Türkçe