İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin öldüğü helikopter kazasının ardından "Enkazı kim buldu?" tartışması başladı.

Pazartesi sabahı erken saatlerde Anadolu Ajansı, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) envanterinde yer alan Akıncı adlı insansız hava aracının (İHA) enkazın yerini saptayarak koordinatları İranlı makamlarla paylaştığını aktarmıştı.

Bu açıklamaya İran Genelkurmay'ından itiraz geldi. Çarşamba günü Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi için Tahran'da düzenlenen cenaze töreni devam ettiği sırada yapılan yazılı açıklamada, enkazın yerini "yerli üretim" İHA'ların belirlediği öne sürüldü. Bu açıklama yapılırken Tahran'da düzenlenen törene Türkiye'den Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ve Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da katıldı.

Peki İran Genelkurmayı ne dedi, kaza anı ve sonrasında yaşananlara dair açık kaynaklarda yer alan bilgiler taraflardan birini haklı çıkarmaya yetiyor mu?

"Yerli İHA'lar uzaktaydı"

Genelkurmayın açıklamasında, "kaza yerine yakın olduğu için" yardım istenen Türkiye'nin "gece görüşü ve termal kameralarla donatılmış bir İHA göndermiş olsa da bulutların altını izleyebilecek ekipman eksikliği nedeniyle enkazın yerini saptayamadığı" ifadeleri yer aldı.

Açıklamada, enkazın yerini belirlemek için gerekli teknolojilere sahip yerli üretim İHA'ların ise kaza esnasında Hint Okyanusu'nun kuzeyinde görevde olduğu, bu nedenle ilk etapta bölgeye bu araçların sevk edilemediği vurgulandı. Ancak Pazartesi sabahı enkaz keşfinin, İran kurtarma ekipleri ve Hint Okyanusu'ndan geri çağrılan "bulut altı noktaları belirleme yeteneğine sahip" İHA'lar tarafından yapıldığı kaydedildi.

Bu duyurudan saatler önce İran Kızılayı da benzer şekilde enkazın yerini kendilerinin belirlediğini iddia etmişti.

İran ve Türkiye, son yıllarda İHA teknolojisine yoğun şekilde yatırım yapıyor. Her iki ülkenin insansız hava araçları dünyanın çeşitli bölgelerinde aktif çatışmalarda kullanılıyor.

Hint Okyanusu'nda İran dronu var mı?

Geçmişte İran basınında, Hint Okyanusu'nda görev yapan İran İHA'larına dair çok sayıda haber yer almıştı. Son olarak Ekim 2023'de İran medyası, Ebabil-5 adlı İHA'nın Hint Okyanusu üzerinde bir Amerikan savaş gemisini 24 saat boyunca izlediğini, hava aracının dış kaplaması sayesinde düşman radarlarından gizlenebildiğini iddia etmişti.

Genelkurmayın bahsettiği dronun bu model olup olmadığı bilinmiyor. İran'ın Muhacir-10 adında 2000 kilometre menzile sahip olduğu söylenen bir başka gelişmiş İHA'sı daha bulunuyor.

"Akıncı 7 kilometre yanıldı" iddiası

İran Genelkurmayı "Akıncı enkazı bulamadı" dese de ülkenin resmi haber ajansı IRNA, Türk İHA'sı tarafından bir koordinat iletildiğini, ancak bunun 7 kilometre hatalı olduğunu aktardı.

Peki kazaya dair zaman çizelgesi ne söylüyor?

İran devlet televizyonu Cumhurbaşkanı Reisi'nin kortejinden bir helikopterin kazaya karıştığını 19 Mayıs Pazar günü Türkiye saatiyle (TSİ) 15:42'de duyurdu. İlerleyen dakikalarda kortejdeki diğer 2 helikopterin güvenle iniş yapabildiği, Reisi'yi taşıyan Amerikan yapımı Bell 212 tipi hava aracının düştüğü anlaşıldı.

Kazaya dair ilk resmi açıklama İçişleri Bakanı'ndan geldi. TSİ 16:31'de ekiplerin henüz bölgeye ulaşamadığını bildirdi. TSİ 18:54'te ise ekiplerin bölgeye ulaşmak üzere olduğuna dair haber yayıldı ancak gerçekte arama çalışmalarının sonlanmasına daha saatler vardı.

İki ayrı görüntü

TSİ 20:32'de Türkiye Dışişleri Bakanlığı arama çalışmalarına destek verileceğini ilan etti. Yaklaşık iki saat sonra, 22:23'te Milli Savunma Bakanlığı bir helikopter ve bir İHA'nın görevlendirildiğini duyurdu.

Anadolu Ajansı, TSİ 03:09'da Akıncı İHA'nın helikopter enkazı olduğu düşünülen bir cisme dair ısı izi tespit ettiğini, koordinatların İranlı makamlarla paylaşıldığını aktardı. Bölgenin Azerbaycan sınırına yaklaşık 20 kilometre uzakta olduğu belirtildi. Ancak TSK kaynakları, enkazla görsel temasın ajanslara yansıyandan bir saat daha erken kurulduğunu söyledi.

Bundan sonra İranlı arama-kurtarma ekiplerinin enkaza ulaşmaları için yaklaşık üç saat daha geçmesi gerekti. 05:31'de ajanslara, İran Kızılayı Başkanı Pirhossein Koolivand'ın "Helikopter bulundu, durum hiç iyi değil" şeklindeki açıklaması düştü.

İlerleyen dakikalarda IRNA, İHA ile kaydedilmiş renkli bir görüntü servis etti. 

Havanın aydınlık ve sisin dağılmış olduğu görüntüler, dron kumandasındaki ekrandan çekilmişti. Bu da enkazdan kayıt alan ilk İran İHA'sının askeri olanlara göre daha küçük, muhtemelen ticari bir model olduğu anlamına geliyor.

Yine IRNA’nın TSİ 06:22’de "enkazın bulunma anı" diye servis ettiği, bir laptop ekranından cep telefonu ile kaydedilen videoda, monitörün yanında "Matrice 30T" etiketi ve ticari bir dron görülebiliyor.

Bu model Çinli DJI firması tarafından üretiliyor ve arama-kurtarma faaliyetlerinden film çekimlerine kadar geniş bir alanda yaygın olarak kullanılıyor.

Akıncı'nın gece uçuşu sırasında kaydettiği belirtilen, enkaza ait bilinen ilk video ise siyah-beyazdı.

 

DW Türkçe'ye engelsiz nasıl ulaşabilirim?