Brezilya'nın Rio de Janeiro kenti Salı günü tarihinin en kanlı polis operasyonlarından birine sahne oldu. "Favela" adı verilen, Brezilya'ya özgü gecekonduların bulunduğu Alemao mahallesinde polisin Kızıl Komando (Comando Vermelho) adlı suç çetesine karşı düzenlediği operasyon, zanlıların da emniyet güçlerine insansız hava araçları (İHA) ve patlayıcılarla karşılık vermesi üzerine şiddetli bir çatışmaya dönüştü.

Rio de Janeiro eyaletinin bağımsız ombudsmanlık kurumu saatlerce süren çatışmada en az 132 kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. Reuters haber ajansı ise federal polis teşkilatına dayandırdığı haberinde ölü sayısını 121 olarak verdi.

Operasyon sonrasında farklı yerlere dağılmış olan cesetleri bölge sakinleri toplayarak mahallenin ana caddesinin ortasında yan yana dizdi.

Kentin bağlı olduğu eyalet yönetimi, ölenlerden en az dördünün polis olduğu bilgisini paylaştı. Rio eyalet hükümeti, öldürülenlerin polis operasyonuna direnen kişiler olduğunu belirtti.

Operasyon sonrası Rio de Janeiro eyaletinin valisi Claudio Castro, Rio'nun "uyuşturucu terörizmi" ile savaşta olduğu açıklamasını yaptı. Bu, ABD'de Trump yönetiminin Latin Amerika'daki uyuşturucu kaçakçılığına karşı yürüttüğü kampanyada sık sık kullandığı bir ifade. ABD, Latin Amerika ülkelerinin uyuşturucu çeteleri ile mücadeleyi yoğunlaştırmasını istiyor.

Rio eyalet hükümeti, son yıllarda sık sık kanlı polis operasyonlarına sahne oluyor. Mart 2005'te Rio'nun Baixada Fluminense bölgesinde 29 kişi, Mayıs 2021'de ise Jacarezinho favelasında 28 kişi öldürülmüştü.

Ancak Salı günkü operasyonun ölçeği ve ölümcül boyutuna daha önce tanık olunmamıştı.

Sivil toplum kuruluşları ise Brezilya polisinin operasyonuna tepkili.

Birleşmiş Milletler'den soruşturma çağrısı

Polis operasyonuna tepki gösteren Brezilyalı insan hakları savunucusu Raull Santiago, şafak sökmeden önce yaklaşık 15 ceset bulan ekibin bir parçası olduğunu söyledi. Gazetecilere konuşan Santiago, "İnfaz edilmiş insanlar gördük: Sırtlarından vurulmuş, kafalarından vurulmuş, bıçaklanmış. Yaralanmış, bağlanmış insanlar. Bu düzeyde bir vahşet, bunu katliamdan başka bir şekilde tanımlamak mümkün değil" dedi.

İnsan Hakları İzleme Örgütü polisin operasyonunu "felaket" olarak nitelendirdi. Uluslararası Af Örgütü ise "Hiçbir valinin insan katliamı emri verme hakkı yoktur" dedi.

Ayrıca Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği soruşturma çağrısında bulundu ve Rio'daki yetkililere "uluslararası hukuk kapsamındaki yükümlülüklerini" hatırlattı. BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk, yaptığı açıklamada, güvenlik güçlerinin müdahalesiyle ilgili, "Şiddet uygulayan çetelerle başa çıkmanın zorluklarını anlıyorum, ancak yüksek ölü sayısı, bu tür baskınların nasıl yapıldığına dair soruları gündeme getiriyor" dedi.

Brezilya Yüksek Mahkemesi de Eyalet Valisi'nden açıklama talep etti. Yargıçlar, 2019 yılında Rio de Janeiro'nun gecekondu mahallelerinde çok sayıda sivilin hayatını kaybetmesi nedeniyle bu tür operasyonları ciddi şekilde kısıtlamıştı.

Brezilya Devlet Başkanı Lula da Silva ise emniyet güçlerinin olaylara müdahalesini savundu. Silva sosyal medya hesabı X'ten yaptığı açıklamada, polisin organize suç eylemlerine karşı "koordineli bir aksiyon" yürüttüğünü belirterek, "Suç çetelerinin halka baskı uygulamasına ve şehirlere uyuşturucu ve şiddet taşımalarına müsade edemeyiz" ifadelerini kullandı.

İç savaşa benzer koşullar yaşandı

Brezilyalı yetkililer, operasyonda 81 şüphelinin gözaltına alındığını duyurdu. Operasyonda ayrıca 90'dan fazla otomatik silah ve 200 kilogramdan fazla uyuşturucu ele geçirildiği bildirildi.

Ülkenin en büyük suç örgütlerinden biri olan Kızıl Komando, esas gelirini uyuşturucu kaçakçılığından sağlıyor.

İki helikopter ve düzinelerce zırhlı aracın kullanıldığı operasyona en az 2 bin 500 polis memuru katıldı. Zanlılar da barikatları ve araçları ateşe verdi, insansız hava araçlarından patlayıcılar fırlattı. Bazı mahalle sakinleri de çapraz ateş arasında kaldı.

İç savaşa benzer koşullar şehir hayatını da etkiledi. Çatışmalar nedeniyle 100'den fazla otobüs hattı güzergâhını değiştirmek zorunda kaldı. Birçok üniversite ve okul dersleri iptal etti.

Etkilenen mahallelerde yaklaşık 280 binden fazla kişi yaşıyor.

Brezilya polisi günde 17 kişiyi öldürüyor

Brezilya, dünyada polis kaynaklı ölümlerin en çok yaşandığı ülkelerden biri. Brezilya'da Kamu Güvenliği Yıllığına göre, 2024'te güvenlik güçleri 6 bin 243 kişiyi öldürdü. Bu da günde ortalama 17 kişi anlamına geliyor.

Karşılaştırma yapmak gerekirse, ABD'de geçen yıl polis memurları bin 378 kişinin ölümünden sorumluyken Almanya'da 22 kişi polis tarafından vurularak öldürüldü.

Ancak Avrupa'daki polis operasyonlarının Brezilya'dakilerle kıyaslanması zor. Zira, Rio de Janeiro ve Sao Paulo'nun gecekondu mahallelerinin dolambaçlı sokaklarında yapılan operasyonlar daha çok askerî operasyonlara benziyor.

Ülkedeki favela mahalleleri, ağır silahlı uyuşturucu çetelerinin kontrolünde. Kolluk kuvvetleri, tutuklama emrini yerine getirmek veya uyuşturucu aramak için bu bölgelere girdiğinde, genellikle yoğun saldırı tüfeği ateşiyle karşılaşıyor.

AFP,AP,dpa / HS,CÖ,TY,MUK