Yeni geliştirilen ilaçların yüzde birinden azı, yoksul ülkelerdeki yaygın hastalıkları iyileştirmekte kullanılıyor. Bunun başlıca nedeni bu ülkelerde sıklıkla görülen verem ve uyku hastalığı gibi rahatsızlıklara karşı kullanılan ilaçlardan elde edilen kârın oldukça düşük olması. Öte yandan ilaç şirketleri yoksul ülkelerde gereksiz, hatta kullanımı riskli ilaçları piyasaya sürüyor. Sınır Tanımayan Doktorlar ve Enternasyonalizm için Federal Koordinasyon (BUKO) gibi sivil toplum örgütleri yıllardır az gelişmiş ülkelerdeki hastalara ilaç yardımı kampanyaları düzenliyor.

Patent hakkı, ilacın fiyatını artırıyor

“Enternasyonalizm için Federal Koordinasyon” BUKO üyesi doktorlara göre sağlık, temel bir insan hakkı. Ancak tüm insanların bu haktan faydalanabilmesi için tıbbî malzemelerin uygun fiyatlarda olması şart. İlaçlarda bulunan 350 etken maddeyle dünyadaki tüm tedavi edilebilir hastalıkların yüzde 95’inin tedavi edilmesi mümkün.

Dr. Christiane Fischer’e göre buna rağmen her yıl yüz binlerce insan bu ilaçlara verecek para bulamadığı için AIDS ya da veremden ölüyor: “Bunun bir nedeni başta patentli ilaçlar olmak üzere ilaç fiyatlarının bir hayli yüksek olması. Patent, şirketlere bir süreliğine tekel olma imkânı tanıyor. Bu da piyasaya sürülen ilaç miktarını kısıtlıyor ve fiyatı yükseltiyor. Söz konusu olan pahalı bir ilaçsa bir de bunun üzerine patent alınmışsa fiyat olağanüstü derecede yükseliyor.”

Tedavi için yılda 11 bin dolar

Kimi ilaç şirketleri çaresiz hastalara, ucuz ilaç sunuyor. Örnek vermek gerekirse HIV taşıyan bir hastanın tedavisi için yılda ortalama 11 bin dolar harcanması gerekiyor. Hindistanlı ilaç şirketi Cipla ise hastalara yılda 350 dolara mal olan ilaçlar sunuyor. Ancak ilaç endüstrisinde bu tür girişimler hiç de hoş karşılanmıyor.

2001 yılında zengin endüstri ülkelerinde faaliyet gösteren 39 ilaç şirketi, ucuz AIDS ilaçlarının üretimini ve ithal edilmesini durdurması için Güney Afrika Cumhuriyeti’ne dava açtı. Bu adımı eleştiren Prof. Peter Schönhöfer şöyle konuşuyor: “Hindistan, Brezilya veya başka bir ülkeden gelen ucuz ilaç satışı yapan şirketler olmasaydı üçüncü dünya ülkelerindeki AIDS hastalarının bakımı mümkün olmazdı.”

Ucuz ilaç üreticileri: Brezilya ve Hindistan

Kısa süre önce Güney Afrika Cumhuriyeti patent hakkı için bir ödeme yapmaya gerek olmadan AIDS ilaçlarının muadillerinin üretilmesine izin verdi. Dünyada HIV enfeksiyonunun en yoğun görüldüğü ülkede bu, bir tür geçici çözüm olarak uygulamaya kondu. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde üretim yapan Pharmakina şirketi “Afri-Vir” ilacını yılda 150 euroya satıyor. Ancak buna rağmen HIV taşıyıcılarının birçoğu bu bedeli karşılayamıyor.

BUKO İlaç Kampanyası’ndan Dr. Christian Wagner-Ahlfs şunları söylüyor: “Sahnede yeni aktörler var. Brezilya bunlardan biri. Latin Amerika ülkelerinde ilaç temini açısından önemli yeri olan bir ülke. Devlet tarafından finanse edilen bir ilaç şirketi de var. Hint endüstrisi ise Afrika pazarında dikkate değer bir yer tutuyor. Bu durum yoksulluğun getirdiği hastalıklarda sorunları çözmüyor elbette. Ama ilerisi için önemli bir adım.”   

Doktorlar, sadece var olan ilaçların ucuza üretilmesinin yeterli olmadığını, ilaç üretiminde araştırma ve geliştirme çalışmalarının artırılması gereğine dikkat çekiyor.

© Deutsche Welle Türkçe

Michael Engel / Çeviri: Ercan Coşkun

Editör: Başak Özay