Türkiye, İran’dan gelen doğalgazda yaşanan kesinti yüzünden büyük bir problemle karşı karşıya. Doğalgaz tedarikinde yaşanan bu sıkıntının yansımaları ise ilk olarak ağır sanayide kendini gösteriyor. Zira Türkiye, bu süreçte elindeki gazı daha dengeli dağıtabilmek için öncelikle gaz talebinin en yüksek olduğu sanayi bölgelerinde kullanılan doğalgazı yüzde 40 kısıtlama kararı aldı. Ayrıca sanayi kuruluşlarında 3 günlük elektrik kesintisi uygulanacağı duyuruldu. Sanayiciler bu durumun planlanan üretim süreçlerini bozacağını belirtirken enerji uzmanları ise kesintilerin uzama ihtimalinin bulunduğunu ve havaların soğuk gitmesinin bu sıkıntıyı büyüteceğini belirtiyor.

İran, geçtiğimiz hafta yaptığı ilk açıklamada teknik arıza yüzünden gaz akışının durdurulduğunu bildirmiş, daha sonra ise sisteme sağlanan gaz akışının yeniden başlatıldığını duyurmuştu. Ancak yetkililer akışın hala başlamadığını ifade ediyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez ile Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank ise sanayicilerle çevrimiçi toplantıda bir araya geldi. Dönmez, “Elimizde İran’dan gelen bir yazı var. Bu yazıda sorunun 31 Ocak gününe kadar süreceği yazıyor ama bizim hedefimiz bu problemi daha önce çözmek” dedi.

"İran iç talebi karşılamakta da zorlanıyor"

Türkiye’nin bir şekilde arz ve talebi dengelemek zorunda olduğunu söyleyen Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ ( BOTAŞ) eski Genel Müdürü Gökhan Yardım’a göre Türkiye’nin sistemine giren gaz ile çıkan gaz miktarı arasında bir problem var. Türkiye’nin bu problemi çözme konusunda her adımı değerlendirdiğini söyleyen Yardım, “Asıl mesele İran’ın kendi içerisindeki yoğun gaz talebi. Şimdi İran’ın teknik bir problemden bahsettiğini görüyoruz. Ama İran’ın burada soğuk havaların da etkisiyle büyük bir tüketimle karşılaştığını atlamayalım. Bu talebi karşılamakta zorlanan İran, bir teknik arızadan bahsediyor. Ama Türkiye’nin diğer tedarikçilerinden elde ettiği gaz miktarına da iyi bakmak lazım. Bunlardaki problem sorunu daha da büyütebilir. İran’da ve Türkiye’de hava şartlarının düzelmesi ise bu stresi azaltır” ifadelerini kullandı.

Siparişlerin arttığı döneme denk geldi

Sanayicilerin 3 günlük kesintiyi bir şekilde atlatabileceğini anlatan Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Otomotiv Tedarik Sanayi Meclis Başkanı Alper Kanca ise asıl problemin bu 3 günlük sürenin uzaması ile yaşanacağını belirtiyor. Çok sayıda sektörün bu kesintiden etkilendiğini belirten Kanca, “Özellikle gıda ve ilaç alanında üretim yapanlar konusunda gereken düzeltmeler yapıldı. Otomotiv bu sektörlere göre daha rahat hareket edebiliyor ama kesinti sürelerinin uzaması da büyük bir sorun. Zira sektörümüzde işlerin açıldığı siparişlerin arttığı bir döneme girmiştik. Bu yüzden fazla mesai yapıyorduk. Siparişlerdeki artış önümüzdeki döneme ilişkin ümitlerimizi yükseltmişti. Şimdi bir tedirginlik oluştu. Fiyatlama noktasında bir etkinin olacağını düşünmüyoruz. Koyun şu anda gerçekten can derdinde. Üretimi nasıl devam ettirebiliriz diye düşünüyoruz. 3 gün kesintinin ardından en fazla 1 günlük kesintiyi daha kaldırabiliriz. Daha fazlasına nefesimiz yetmez” şeklinde konuştu.

"Depolanan gazı da hızla tüketiyoruz"

BOTAŞ eski Genel Müdürü Gökhan Yardım’a göre İran’dan gelen gaz akışında problemin uzaması ise Türkiye için daha önce karşılaşmadığı büyüklükte bir sorun demek. Zira Yardım, bu 10 günlük kesintinin bile büyük bir sıkıntı oluşturduğunu söylüyor. İran’ın geçmiş yıllarda da benzer problemlerle Türkiye’nin karşısına çıktığını belirten Yardım, “BOTAŞ, Türkiye tarafında oluşacak tüm teknik arızalara anında müdahale ederek düzeltir. Bu konuda çok kalifiye ekiplere sahibiz. Ama İran’ın tutumu çok önemli. Biz şu anda Tuz Gölü’nde depoladığımız gazı da hızla tüketiyoruz. Onun yerine gaz koyamıyoruz. Bu da İran gazındaki tedarik sorununun uzaması durumunda Türkiye genelinde enerji kesintilerinin daha kapsamlı uygulanmasına neden olabilir. Hükümet bu noktada hanelerin elektriğini kesmemek için çalışacaktır” şeklinde konuştu.

"Üretimde ciddi aksama olacak"

Çelik İhracatçıları Birliği (ÇİB) Yönetim Kurulu Başkanı Adnan Aslan da şu ana kadar yapılan kesintinin sektörün üretimine yıllık olarak yüzde 1 etki edeceğini ve bu durumun kendileri için ciddi bir etki yaratacağını anlattı. Çelik İhracatçıları Birliği (ÇİB) Başkan Yardımcısı Uğur Dalbeler  de çelik sektöründe yaşanan üretim aksamasının otomotiv ve beyaz eşya olmak üzere tüm imalat sanayisini etkileyeceğini söyledi.

Dalbeler, “Şu anda bizim için 1 milyar liralık bir kayıp oluştu. Zaten sanayide kullanılan elektriğin yüzde 20’sini sektörümüz çekiyor. Yıllardır doğalgaz tüketiminin arttığı dönemlerde benzer bir kesinti yaşıyoruz ama bu büyük bir etki yarattı. Sonunun bu yıla kadar çözülememesi de bizim için üzücü. Pandemide üretim atağı yapıp sektör olarak dünya ortalamasının üzerinde büyümüştük. Almanya ile aramızda çok az bir fark kalmıştı. Şimdi üretimde ciddi bir aksama olacak. Bu tüm imalat sanayisinde kendisini gösterecek. Maliyetler katlanacak ve bu son tüketiciye kadar etki edecek. Şu anda limanlarda bekleyen her boş gemi için ceza ödüyoruz. Ayrıca teslim edilmeyen siparişler için de indirimler yapılmak zorunda” diye konuştu.

İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Yönetim Kurulu Üyesi Tayfun Koçak da “Kısa süreli bir kesintinin bile ihracatımıza olumsuz etkisi çok büyük olur. Zira bu kesinti üretim hattını direkt etkiliyor. Ümidimiz en kısa sürede bu sorunun çözülmesi” yorumunda bulundu.

Maliyetlere üç katlık etki

Üretim hattındaki problemin firmalar üzerinde ciddi yükümlülüklere yol açacağını ifade eden İstanbul Hazır Giyim İhracatçıları Birliği (İHKİB) Yönetim Kurulu Üyesi Özkan Karaca da elektrikteki kesintinin üreticileri zorunlu olarak jeneratöre yönlendireceğini, bunun da 3 katlık bir maliyet artışı yaratacağını dile getirdi.

Pandemi döneminde üreticilerin çok sayıda yeni sorunla karşılaştığını söyleyen Lux Plastik Genel Müdürü Burak Önder ise şunları söyledi: “Bu problemlerin hepsinde üreticiler yeni bir fırsatçılıkla karşılaştı. Daha ilk günlerden yine bir fırsatçılıkla karşılaşıyoruz. Panik havası yaratılarak sözleşmeler iptal ediliyor ya da zam isteniyor. Bu durum da sanayideki paniği arttırıyor.”

ABD LNG'si iddiası

Bu arada Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, sanayicilerle bir araya geldiği toplantıda BOTAŞ’ın İran’a borcu olduğu ve İran’ın gazı iletmesine rağmen Türkiye’nin teknik sebepler sebebiyle gazı alamadığı gibi iddiaları yalanladı. Enerji piyasası uzmanlarına göre ise bu konudaki diğer bir iddia, pandemi döneminde İran hattında yaşanan patlama sonrasında oluşan arızanın giderilmesi konusunda Türkiye’nin işleri ağırdan alması ve bu süreçte daha ucuz olan LNG’ye yönelmesi. İran'ın, Türkiye’nin özellikle ABD’den LNG almaya yöneldiği o dönemdeki davranışına şimdi durumu ağırdan alarak karşılık verdiği öne sürülüyor. Enerji Bakanlığı kaynakları ise bu durumun doğru olmadığını ve en üst seviyede gerçekleşen temaslarla bu sorunun çözüme kavuşturulacağını söyledi.

Emre Eser

© Deutsche Welle Türkçe