Daha önce de tam altı kez gündeme gelen ve her seferinde çeşitli nedenlerle ertelenen "psikoteknik belgesi" bu kez yürürlüğe giriyor. 1 Ocak 2021 itibariyle ticari amaçlı yük ve yolcu taşıyan her bir sürücünün bu belgeyi alması zorunlu oldu. Psikoteknik testini geçemeyenler yolcu ya da yük taşıyamayacak. Belge almadan bu işi yapanlara da 1080 TL ceza kesilecek.

Peki "psikoteknik belgesi" nedir? Nereden alınır? Fiyatı nedir? Bu soruların yanıtlarını uzmanlarına sorduk.

Aslında sistem yıllardır Türkiye'de mevcut. Ne var ki psikoteknik merkezlerinin sayısının yetersiz oluşu, piyasadaki tepkiler, pandemi gibi nedenlerle bugüne kadar uygulamanın yürürlüğe girmesi hep ertelendi. Ancak bu kez ertelemenin olmayacağı belirtildi.

Testler psikoteknik merkezlerinde yapılıyor. Testin süresi en az bir saat sürüyor, sürücünün durumuna göre iki saate kadar da uzayabiliyor. Sağlık Bakanlığı'nın belirlediği fiyatlar ise en az 170, en fazla da 220 TL.

GVC Psikoteknik Kurucusu Uzman Psikolog Güvenç Sağ, altı ay önce psikoteknik merkezi kurdu. Beşiktaş’taki ofisinde son günlerde test konusunda bir yoğunluğun olduğunu anlattı. Testin nasıl yapıldığına dair ayrıntıları DW Türkçe'ye aktaran Sağ'ın ilk uyarısı, bu testi sadece psikologların uygulayabildiği oldu. Sürücülerin trafikte gerçekten yeterli olup olmadığını psikolojik açıdan ölçebilen tek test olduğunu ifade eden Sağ, bu nedenle 12 soruluk bu değerlendirmenin çok önemli olduğuna vurgu yaptı.

"Simülasyonu terk edenler oluyor"

Bir sürücünün testten geçip geçmediğine psikologlar karar vermiyor. Bu merkezler sadece sürücünün durumunu raporlayıp psikiyatrlara gönderiyor. Test sonucu raporuna ve kendi muayenesine göre bir değerlendirmede bulunan psikiyatr kişinin bu belgeyi alıp alamayacağına karar veriyor.

Test bir simülasyon aleti aracılığıyla yapılıyor. Bu similasyon aslında bir sürücü mahaline benziyor. Pedallar, direksiyon var. Sorular gerçek görüntülerden oluşuyor, sürücünün ne şekilde tepki vereceği ölçülüyor. Uzman psikolog Sağ, bu testlerde ne gibi ölçümler yapıldığını şöyle açıklıyor:

"Çeşitli kişilik testleri, dikkat, algı, hız, mesafe tahmin gibi testlerimiz var. Bu testlerde adayın trafiğe çıkmaya yeterli olup olmadığını ölçebiliyoruz."

Sağ'a göre, bazı sürücüler bir saatlik strese dayanamıyor. 15 dakikada simülasyonu terk edenler bile var.

Ülke genelinde 840 merkez var

Türkiye’de yaklaşık 60--65 milyon arasında ehliyetli sürücü bulunuyor. Trafik Güvenliği ve Psikoteknik Merkezleri Dernek Başkanı Cengizhan Kutlu'ya göre, bunların 300 bini risk grubunda. Kutlu, bu sayılara trafikte alkollü araç kullanımı ile hız limitlerini aşan kişilere uygulanan cezalarla ulaşıldığını belirtti.

Psikoteknik belgesinin de temel amacı bu 300 bin kişiyi bularak yolcu ve yük taşımasını engellemek, böylece trafiği daha güvenli hale getirmek.

Kutlu, Türkiye'de toplam 840 psikoteknik merkezinin olduğunu anlatarak, bu sayının tüm ihtiyacı karşılayacağını görüşünde:

"Yeteri kadar test cihazı mevcut. Tüm ticari araç kullanıcılarının bir an önce raporlarını almalarını bekliyoruz. Bizim amacımız riskli sürücüyü tamamen ya da kısmi olarak trafikten men etmektir. 4 milyona yakın ticari araç sürücüsü var. Yüzde 30'u raporlarını almış, yüzde 70’inin almadığını istatistiklerden anlıyoruz."

Test beş yılda bir tekrarlanacak

Kutlu, psikolojik açıdan yetersiz olan sürücülerin de bu testlerden geçemeyeceğini şu sözlerle anlatıyor: "Riskli sürücüler mutlaka elenir. Psikiyatristler sürücünün tüm ilaçlarını görebilir. Gerekirse kan ve idrar tahlili isteyebilir. Örneğin bir epilepsi hastası olup olmadığını dahi anlayabilir. Bugüne kadar bu tür rahatsızlıkları olanların ticari amaçlı araç kullanımının önünde bir sorun yoktu. Bu önemli bir adım.”

Testler tüm merkezlerde aynı sorularla yapılıyor. Sağlık Bakanlığı'nın izin verdiği iki tür simülasyon var. Biri Avusturya diğeri ise yerli üretim. Eğer sürücü testi geçerse psikoteknik belgesine de sahip olmuş oluyor. Ancak sürücüye herhangi bir kart verilmiyor. Yapılacak denetimlerde polis ya da jandarma bu belgeyi e-devlet üzerinden görüntüleyebilecek.

Yeni düzenleme ile trafiğin daha güvenli olup olmayacağı, trafikte ölümlü ya da yaralanmalı kazaların azalıp azalmayacağını ise zaman gösterecek.

Serkan Ocak

© Deutsche Welle Türkçe