Rusya ile Ukrayna arasında kıştan beri devam eden savaş dünya çapında önemli enerji ve gıda tedarik sorunlarına yol açarken, İstanbul'da imzalanan tahıl sevkiyatı anlaşması ile şimdiye kadar dünya pazarlarına ulaştırılamayan Ukrayna tahılı için önemli bir adım atıldı. Ukrayna Rusya ile aynı anda masaya oturmak istemediği için tahıl sevkiyatı için anlaşmaları ayrı ayrı imzaladılar.

Rusya'nın 24 Şubat'ta Ukrayna'ya yönelik başlattığı savaşla beraber Ukrayna limanlarında bekleyen tahıllarhem tedarik problemlerine hem de küresel gıda fiyatlarının yükselmesine neden olmuştu.

İstanbul'da Dolmabahçe Sarayı'nda imzalanan anlaşma ile Ukrayna limanlarında bekleyen tahılların Rusya, Ukrayna, Türkiye ile BM'nin denetiminde çıkartılacak.

Anlaşmanın önemli saç ayakları neler olacak?

Üst düzey BM yetkililerinin gazetecilere verdiği bilgiye göre, anlaşmanın üç önemli ayağı bulunuyor.

Bu çerçevede ilk ayakta tahıl ve diğer bazı gıda maddelerini taşıyan Ukrayna gemileri Ukrayna'daki Odessa ve diğer iki limandan yola çıkarak açılan güvenli geçiş koridorları boyunca Karadeniz üzerinden seyir yapacak.

Bu seyrin güvenli olabilmesi için müzakerelerin ilk zamanlarında gemilerin geçişi için bölgenin mayınlardan temizlenmesi öngörülmüştü. Ancak daha sonradan bu fikirden çok zaman alacağı için vazgeçildiği belirtiliyor. Bu nedenle gemilerin geçişi için bir güvenli koridor oluşturulacak ve gemiler kendilerine kılavuz Ukrayna gemilerinin de eşlik etmesiyle bu koridorlardan geçecek.

Anlaşmanın ikinci ayağı ise gemilerin ortak denetimi için oluşturulan ve merkezi İstanbul'da olan üç ülke (Rusya, Ukrayna, Türkiye) ile BM yetkililerini barındıran Ortak Koordinasyon Merkezi'nin görev sahasını ilgilendiriyor. Bu aşamada gemilerin içinde ne olduğu ve özellikle de herhangi bir silah sevkiyatı yapılıp yapılmadığı bu merkezdeki yetkiler tarafından denetlenecek.

Üçüncü ayağı ise savaşan taraflar olarak Rusya ve Ukrayna'nın verdiği güvenceler oluşturuyor. BM yetkililerinin verdiği bilgiye göre Ukrayna ve özellikle de Rusya limanlardan çıkan gemilere herhangi bir saldırı olmayacağının garantisiniverdiler. Ancak Ukrayna daha önce çok kere yaptığı açıklamada Rusya'nın verdiği sözlere güvenmediğini belirtmişti. 

Bu nedenle gemilerin güvenli seyir yapıp yapmadıkları İstanbul'daki merkezden an an be an takip edilecek.

Anlaşmanın takvimi nedir?

Peki Nisan ayından beri müzakereleri devam eden bu anlaşmanın takvimi nasıl olacak?

BM yetkililerine göre İstanbul merkezli koordinasyon merkezinin oluşturulması 3-4 hafta sürebilir. BM'nin merkez için kendisini temsilen kimi görevlendireceğinin şimdiden belli olduğu belirtiliyor.

Üst düzey bir BM yetkilisine göre, 3-4 haftada merkezin oluşturulması durumunda Ağustos'un ikinci yarısından itibaren tahılın sevkiyatına tam kapasitede başlanabilir.

Koordinasyon merkezinin en önemli ve çetrefilli görevi gemilerin denetimi olacak. Rusya'nın talebi gemilerin denetiminin açık denizde yapılmasıydı ancak müzakereler sonucu bu kabul edilmedi ve büyük ihtimalle denetim İstanbul'da yapılacak. Ancak yine BM'nin verdiği bilgiye göre Ukrayna gemilerine Rus askerlerin çıkması konusunda hassasiyetini sürdürüyor ve bu nedenle denetim için gemilere kimin çıkacağı henüz tam netlik kazanmadı.

Anlaşmanın geçerlilik süresi ise 120 gün yani 4 ay olacak. Bu süre sona erdiğinde gidişata da bakılarak yeni bir müzakere sürecine ihtiyaç olunmaksızın anlaşmanın yenilenmesi de söz konusu.

BM yetkililerine göre 4 aylık süre Ukrayna limanlarında bekleyen ve yaklaşık 25 milyon ton olduğu söylenen tahılın çıkartılması için yeterli bir zaman dilimi.

Rus ürünleri de anlaşmaya dahil mi?

Anlaşma ile ilgili uzun süredir müzakereleri devam eden bir önemli husus da Rus tahılı ve ürünlerinin dahil olup olmayacağı.

Rusya geçtiğimiz haftalarda Karadeniz'deki deniz kuvvetlerini Ukrayna limanlarından ve Yılan Adası'ndan çekerek olumlu bir mesaj gönderirken, anlaşmanın sadece Ukrayna tahıl ürünlerini değil Rusya'nın gıda ürünleri ve gübresini de içerecek şekilde bir paket haline getirilmesi koşulunu getirmişti.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin son Astana zirvesi sırasında yaptığı açıklamada, "Şöyle ki Ukrayna tahılının ihracına yardımcı olacağız ama Rus tahılının tedarikiyle ilgili tüm kısıtlamaların kaldırılacağı gerçeğinden hareket ediyoruz. Şimdiye kadar kimseden itiraz gelmedi. Amerikan ortaklarımızdan dahil. Bakalım bundan ne çıkacak?" demişti.

Bu noktada BM'nin devreye girdiği ve tahıl sevkiyatının olmamasının dünyada milyonlarca insanı aç bırakabileceği noktasından hareket ederek Rusya'ya yaptırım uygulayan ABD ve Batı ülkelerini ikna ettiği belirtiliyor.

ABD Hazinesi geçen hafta bir bilgilendirme yayınlayarak Rusya'ya uygulanan yaptırımlara "tarım ve tıbbi ürünlerin dahil olmadığını" açıklamıştı. AB de bu yönde bir karar almış ve Rus tahılı ve gübresini yaptırımlar dışına çıkarmıştı.

BM yetkilileri İstanbul'da bu konuyla ilgili olarak Rusya heyeti ile ayrı bir belge imzalanacağını da vurguladı.

Üst düzey bir BM yetkilisi, bu yılın sadece ilk üç ayında Ukrayna savaşından doğrudan ya da dolaylı yoldan etkilenen dünya çapında 94 ülkeden yaklaşık 71 milyon insanın yoksulluk ve açlık yaşadığını belirterek İstanbul'da imzalanan anlaşmalar ile piyasalara daha çok tahıl ve gıda ürününün tedarik edilmesini sağlamaya çalıştıklarını kaydetti.

Ukrayna tahılı 400 milyon kişiyi besliyor

BM Dünya Gıda Programı'na (WFP) göre Ukrayna limanlarından çıkan tahıllar dünya genelinde yaklaşık 400 milyon kişiyi besliyordu. Ancak Rusya'nın blokajı nedeniyle Ukrayna depolarında yaklaşık 20 milyon ton tahıl bekletiliyordu. Ukrayna'da savaş yüzünden sadece buğday ihracatı değil, aynı zamanda üretim de etkileniyor. Ukrayna Tahıl Tüccarları Birliği'nin (UGA) tahminlerine göre 2021 yılında 33 milyon ton olan buğday üretimi 2022 yılında 19,2 milyon tona gerileyecek.

Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı (TEPGE) tarafından hazırlanan buğday raporuna göre geçen yıl 776 milyon ton olan küresel buğday üretiminin bu yıl 778 milyon tona çıkması bekleniyor. Aynı rapora 2020/2021 sezonunda göre küresel buğday üretiminin yüzde 65'ini Çin, Avrupa Birliği (AB), Hindistan, Rusya ve ABD gerçekleştiriyor. İhracat yapan ülkeler sıralamasında ise Rusya, AB, ABD, Kanada, Avusturalya ve Ukrayna ilk sıralarda yer alıyor.