ABD Başkanı Donald Trump ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Beyaz Saray'da yaptıkları görüşmede Türkiye'nin hava savunması için önemli görülen F-16 ve F-35 savaş uçakları ile ilgili son durum da ele alındı.

Trump, görüşme öncesinde yapılan açıklama sırasında bir gazetecinin önceki ABD yönetimlerinin Türkiye'ye Patriot füzelerini satmayı reddetmesi ve F-35'ler konusundaki sorusuna karşılık şu yanıtı verdi:

"Bunu tartışacağız. F 35'leri de tartışacağız. Onun F 35'leri istediğini biliyorum, biz de bunu çok ciddiye alıyoruz. Onların bazı somut ihtiyaçları var, bizim de bazı somut ihtiyaçlarımız var. Bir sonuca varacağız, günün sonunda bunları öğreneceksiniz."

Trump: Önce Erdoğan bir şey yapmalı

Erdoğan ile görüşmesinin ardından Oval Ofis'te gazetecilere yaptığı açıklama sırasında sorular üzerine F-35'ler konusunda Türkiye ile "eğer kendisi isterse rahatlıkla anlaşma yapabileceklerini” de söyleyen Trump, "ama önce Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın onlar için bir şey yapması gerektiğini" kaydetti; ancak buna ilişkin detay vermedi.

Trump, Türkiye'ye CAATSA yaptırımlarının ne zaman kaldırılacağına ilişkin bir soruya ise "Çok yakında olabilir. Bu konu hakkında birazdan görüşmemiz olacak" diye karşılık vererek yaptırımların kaldırılabileceği mesajını verdi.

Erdoğan da Trump'ın hem birinci hem de ikinci döneminde Türkiye-ABD ilişkilerinde farklı bir sürecin yaşandığını belirterek bu kapsamda F-35'ler ve F-16'lar konusunu etraflıca görüşeceklerini kaydetti.

Bu arada ABD'nin Ankara Büyükelçisi Tom Barrack DW Türkçe'ye yaptığı değerlendirmede görüşmede S-400, F-35, F-16 konularının da gündeme geldiğini belirterek "Bana kalırsa herkes (liderlerin) birbiriyle ne kadar iş birliği içinde olduğuna çok çok şaşıracak. Gerçekten harika bir toplantıydı. Her iki tarafla da gurur duyuyorum'' dedi.

F-35'ler sürecinde neler yaşandı?

Peki Türkiye'nin hava savunmasında ve ABD ile ilişkilerinde önemli bir başlık olan F-35 uçakları ile hangi süreç yaşandı ve son durum ne?

Rus yapımı S-400 hava savunma sistemlerini satın alması nedeniyle ABD, Türkiye'nin F-35 programından çıkarılması sürecini 2019'da başlattı. Türkiye'nin Nisan 2021'de programdan resmen çıkarılmasının ardından ise S-400'leri halen elinde tutan Türkiye'nin bu programa girip giremeyeceği düğümü çözülemedi.

ABD bu uçakların satışı için Türkiye'nin S-400 sistemini elinden çıkarmasını şart koşuyor.

Türkiye, 2002 yılından 2019'a kadar F-35 projesinde hem alıcı hem de ortak üretici konumundaydı ve çıkarılma kararı Türk savunma sanayisi için büyük kayıp olarak değerlendirildi.

Çünkü teknik adıyla "F-35 Lightning II" beşinci nesil çok rollü bir savaş uçağı olarak Türkiye'nin savunma stratejisi açısından pek çok uzman tarafından kritik görülüyordu. Savunma uzmanlarına göre F-35'ler düşük görünürlük, gelişmiş sensör füzyonu, ağ odaklı harp yetenekleri ve çok yönlü görev kapasitesiyle modern savaşlarda üstünlük sağlıyor.

Ayrıca Türkiye'nin NATO ülkeleri arasında ortak bir platform olarak tasarlanan F-35'lerle ilgili projeye katılmasının İttifak içindeki operasyonel uyumluluğunu güçlendireceği de savunuldu.

F-35 programından çıkarılmasının ardından Türkiye bir süre daha çok F-16 alımı ve milli muharip uçağı KAAN projesine odaklandı. Ayrıca Eurofighter Typhoon gibi alternatif uçak alımları da gündeme geldi.

Trump'ın ikinci kez başkanlığa gelmesi ile ise yeni bir fırsat penceresi açıldı.

Savunma Bakanı Güler Kasım 2024'te TBMM'deki bütçe görüşmelerinde "Amerikalılar, KAAN'ı inşa edip uçurabileceğimizi gördüklerinde tutumlarını değiştirdiler. Şimdi bize F-35 sağlamak istiyorlar. Ancak bu konuda henüz bir ilerleme yok; biz, üretim payımızı geri almayı ve bu uçakları satın almayı hâlâ istiyoruz" dedi.

O dönemde yapılan resmi açıklamalarda Türk Hava Kuvvetleri'nin bu aşamada 40 adet F-35'e ihtiyaç duyduğu kaydedildi.

Türkiye, çıkarılmadan önce F-35 programı için yaklaşık 1,4 milyar dolar ödeme yapmıştı. Erdoğan bu ödemeyi "F-35 konusunda 1 milyar 300-400 milyon dolar ödeme yaptık ve uçakları alma noktasında Sayın Trump'ın da iyi niyetli olduğunu gördük" sözleriyle açıklamıştı.

ABD ödemesi yapılan altı adet F-35 savaş uçağına el koymuş durumda.

Bu ödemelerin iadesi veya başka bir şekilde telafisi için bu süreçte bazı görüşmeler yapıldı; ancak somut bir sonuç alınamamıştı.

Bu arada F-35'lerin Türkiye'ye satışının mümkün olabilmesi için ABD Kongresi'nin de onayı gerekiyor.

ABD'nin Aralık 2020'de Rusya'dan satın alınan S-400'ler nedeniyle Türkiye'ye CAATSA kapsamında uygulamaya başladığı yaptırımlar da gerek F-35 gerekse F-16'ların alımı önündeki önemli bir engel.

F-16'lar süreci nasıl gelişti?

Trump-Erdoğan görüşmesinde masadaki bir diğer başlık olan F-16'larla ilgili süreçte neler oldu?

Hava savunmasını güçlendirmek isteyen ancak F-35 programından da çıkartılan Türkiye, yaşlanan F-16 filosunu gençleştirme ve NATO standartlarında operasyonel kabiliyetini artırmak için 2021'de önemli bir adım attı.

Ekim 2021'de ABD'den 40 adet yeni F-16 Block 70 (Viper) savaş uçağı ve mevcut 79 adet F-16 uçağı için modernizasyon kiti satın alma talebinde bulunan Ankara'nın bu talebi yaklaşık 23 milyar dolar değerinde bir paketi kapsıyordu.

Ancak bu uçakların satışı ABD Kongresi'nin onayını gerektiriyordu ve ikili ilişkilerin çok iyi gitmemesi, CAATSA yaptırımları, 2022'de Ukrayna'nın Rusya tarafından işgali gibi farklı etkenler süreci etkiledi.

ABD yönetiminin kararı için 2 yılı geçen bir süre beklendi ve Türkiye'nin İsveç'in NATO'ya katılımına yeşil ışık yakmasının ardından Joe Biden yönetiminden satış için beklenen onay geldi.

ABD Dışişleri Bakanlığı 26 Ocak 2024'te Türkiye'ye 40 yeni F-16V ve 79 modernizasyon kiti satışını onayladı. Savunma Güvenliği İşbirliği Ajansı da (DSCA) bu olası satışı Kongre'ye bildirdi.

TBMM'de Kasım 2024 bütçe görüşmelerinde Savunma Bakanı Yaşar Güler'in yaptığı açıklama ile ise süreçte yeni bir gelişme kaydedildi. Güler, Türkiye'nin kendi tesislerinde F-16 modernizasyonunu gerçekleştirebilecek kapasiteye sahip olduğunu belirterek, anlaşmanın bu bölümünden yani modernizasyondan vazgeçildiğini duyurdu.

Bu değişiklik anlaşmanın toplam değerini 23 milyar dolardan 7 milyar dolara düşürürken, halen Türkiye bu uçakların 1,4 milyar dolarlık ön ödemesini yapmış durumda.

Eylül 2025'e gelindiğinde ise F-16'ların satış süreci, Türkiye'nin bu uçakları ne oranda ve hangi sayıda istediği ile ilgili bir belirsizlik durumu bulunuyordu.

F-16 motorunun Türkiye için önemi ne?

Öte yandan F-16 uçaklarında kullanılan General Electric F110 motoru, Türkiye'nin savunma sanayi stratejisi açısından kritik bir öneme sahip.

Bunun nedeni ise Türkiye'nin çok önem verdiği milli savaş uçağı KAAN'ın ilk versiyonlarında F-16'larda kullanılan F110 motorunun kullanılacak olması. Savunma uzmanlarına göre bu motor yüksek itiş gücü ve güvenilirliği ile KAAN'ın performansını doğrudan etkiliyor.

Middle East Eye'de son günlerde yayımlanan bir habere göre ise Türkiye F-16 alımı için harcanacak milyarlarca dolar yerine bu bütçeyi KAAN motorunun tedarikine yönlendirmek ve böylelikle uzun vadeli savunma kapasitesini güçlendirmek istiyor.