ABD'nin Ohio eyaletindeki bir lisede, öğrencilerin uyku hijyenini geliştirmeyi hedefleyen dikkat çekici bir ders başlatıldı. Altı haftalık eğitim programında gençler, uyku düzeni oluşturmayı ve uyku sağlığının zihinsel performans üzerindeki etkilerini öğreniyor. 

ABD'nin Ohio eyaletindeki Mansfield Senior Lisesi, gençlerin uyku eksikliğiyle mücadele etmek amacıyla dikkat çekici bir eğitim programını hayata geçirdi. Okulun sağlık bilgisi dersine eklenen "Daha İyi Bir Sen Olmak İçin Uyu" başlıklı müfredatla, öğrenciler altı hafta boyunca uyku alışkanlıklarını gözden geçiriyor, uyku düzeni oluşturmayı öğreniyor ve beden-zihin sağlığı arasındaki bağlantıyı keşfediyor.

Peki, neden bir lise öğrencisine "nasıl uyunur" dersi verilir?

Gençler uykusuz, sınıflar yorgun

Bu sorunun yanıtı istatistiklerde gizli. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'ne (CDC) göre, ergenlerin yaklaşık yüzde 80'i önerilen günlük uyku süresi olan 8-10 saatin altında kalıyor. Bugünün lise öğrencileri ortalama sadece 6 saat uyuyabiliyor. Yetersiz uyku ise yalnızca bireysel bir sağlık problemi değil; okul devamsızlıklarından, ruh sağlığı sorunlarına, hatta trafik kazalarına kadar geniş bir toplumsal etki yaratıyor.

Ne zaman başlamıştı bu uykusuzluk hali? Uzmanlara göre, gençlerin uyku düzeni üzerindeki bozulma eğilimi 2007’den bu yana hız kazanmış durumda. Akıllı telefonların, sosyal medyanın ve artan akademik baskının bu eğilimdeki rolü büyük. Ergenlikte değişen biyolojik ritim de bu tabloyu daha da karmaşık hale getiriyor.

Kim, nasıl fayda sağlıyor?

Mansfield Lisesi’nde pilot olarak uygulanan dersin başında sağlık öğretmeni Tony Davis var. Dersin temel amacı, öğrencilerin hem uyku hijyenini öğrenmeleri hem de kendi alışkanlıklarını sorgulayıp değiştirebilmeleri. Öğrenciler telefonlarını ne zaman bırakmaları gerektiğinden, akşam atıştırmalıklarının uykularını nasıl etkilediğine kadar pek çok başlığı bizzat deneyimleyerek öğreniyor.

Örneğin 9. sınıf öğrencisi Nathan Baker, derse katılmadan önce gece geç saatlere kadar telefonunda video izleyerek uyuyordu. "Artık telefonu erken bırakıyorum, perdeleri kapatıp loş ışıkta caz müzik açıyorum. Sabah okula yüzümde gülümsemeyle geliyorum," diyor. Uykusunu düzene soktuğundan beri daha az sinirli, daha çok odaklanabildiğini fark etmiş.

Ancak tüm öğrencilerde benzer ilerlemeler görülmüyor. Bazı öğrenciler hâlâ derste uyukluyor. Zira programlı bir uyku düzeni oluşturmak, özellikle üç spor takımı, öğrenci kulüpleri ve üniversite hazırlıkları arasında sıkışmış öğrenciler için kolay değil.

17 yaşındaki Chase Cole, "Daha çok uyumam gerektiğini biliyorum. Ama okul, antrenmanlar ve ödevler arasında buna zaman kalmıyor" diyor.

Ders neden önemli?

Sadece Mansfield'da değil, dünyanın dört bir yanında gençler benzer uykusuzluk krizleri yaşıyor. ABD’de yapılan araştırmalar, uyku eksikliği ile depresyon, anksiyete, dikkat eksikliği ve intihar düşünceleri arasında güçlü bağlar olduğunu gösteriyor. Üstelik beyin görüntüleme çalışmaları, uykusuz kalan gençlerin karar verme, odaklanma ve duygu yönetimi gibi bilişsel becerilerinde ciddi bozulmalar olduğunu ortaya koyuyor.

Stanford Üniversitesi Eğitim Fakültesi'nden Denise Pope'a göre, "Bir liseye girin, masada, kantin koltuğunda ya da koridorda uyuyan öğrenciler görmeniz an meselesidir." Pope'a göre bu durum, gençlerin zihinsel sağlığını tehdit eden bir halk sağlığı krizine dönüşmüş durumda.

Uykusuzluk küresel bir gençlik sorunu mu?

Türkiye'de de sınav baskısı, geç saatlere kadar süren dijital ekran kullanımı ve uzun okul günleri nedeniyle gençler benzer uyku sorunları yaşıyor. Psikologlara göre, "kronik yorgunluk sendromu" ve stres temelli uyku bozuklukları lise çağındaki gençlerde artış gösteriyor.

Mansfield'daki gibi girişimler ise bu soruna sistemli ve eğitici bir çözüm sunabileceğimizi gösteriyor. "Nasıl uyunur?" dersi, belki sadece Ohio’da değil; İstanbul, Berlin ya da başka büyük şehirlerdeki okullarda da gerekli olabilir.

Uzman Psikolog Gözde Açıker Kurtay uyku hijyeninin de önemine dikkat çekerek şöyle diyor:

"Yatmadan önce kitap okumak, sıcak bir duş almak ya da ışıkları azaltmak gibi küçük rutinler, zihnin uykuya hazırlanmasına yardımcı olabilir. Işıkları kısmak ve yatağı yalnızca uyumak için kullanmak da beynin 'Şimdi dinlenme zamanı' sinyalini daha net almasına yardımcı olur."

Mansfield'daki öğrencilerin ders kapsamında edindiği bu tür alışkanlıklar, uyku hijyeninin günlük hayatta nasıl uygulanabileceğine dair somut örnekler sunuyor.

AP,DW