Türkiye'nin ekonomideki yol haritasını belirleyen 2023-2025 Orta Vadeli Program (OVP) Pazar günü açıklandı. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan programda Türkiye'nin 2022 ve 2023 yıllarında yüzde 5 büyüyeceği tahmin edilirken, enflasyonun yıl sonunda yüzde 65'e, 2023'te ise yüzde 24,9'a düşeceği hesaplandı.

"Temenniden ibaret"

Önceki yıllara ait OVP'lerde tahminler tutturulamazken ekonomistlere göre yeni programda da durum farklı değil.

DW Türkçe'ye konuşan ekonomist Prof. Dr. Oğuz Oyan, "Bu orta vadeli programların en önemli özelliği güvenilmez olması olmaları. Birçok öngörüsü temenniden ibaret olarak kalacak gözüküyor" diyor.

Geçen yıl açıklanan 2022-2024 Orta Vadeli Program'da bu yıl için yüzde 9,8 enflasyon tahmini yapılmıştı. Ancak Ağustos itibarıyla enflasyon oranı bu tahminden sekiz kat fazla.

Enflasyon yüzde 80'i geçti

Türkiye İstatistik Kurumu'na (TÜİK) göre Ağustos'ta yıllık enflasyon yüzde 80,21'e çıktı. Ulaştırma, ev eşyası ve gıda ve alkolsüz içecekler artışta başı çekti.

Bağımsız akademisyen ve ekonomistlerin oluşturduğu Enflasyon Araştırma Grubu'na (ENAG) göre ise yıllık enflasyon yüzde 181'i buluyor.

Pazar günü açıklanan 2023-2025 dönemine ait Orta Vadeli Program'da önceki programa göre enflasyonist bir sürecin öngörüldüğünü ifade eden Oyan, yine de bu yıl için yüzde 65 enflasyon tahmininin iyimser olduğu görüşünde. Oyan'a göre enflasyonun yıl sonunda yüzde 75'in altına düşmesi çok zor.

DW Türkçe'ye konuşan Beykoz Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Evren Bolgün de Pazartesi günü açıklanan resmi verilere dayanarak yıl sonunda yüzde 70'in altında enflasyonun pek mümkün gözükmediğini vurguluyor.

"Kur tahminleri iyimser"

Ekonomistlere göre hükümetin "gerçekçi olmayan" enflasyon tahminlerinin altında OVP hesaplamalarında kullanılan iyimser kur tahminleri yatıyor.

OVP'de dolar kurunun bu yıl sonunda 16,62; 2023 sonunda ise 21,52 olacağı tahmin edildi.

Evren Bolgün, 16,62'lik tahminin bu yılın geri kalan aylarında ortalama kurun 19 liranın üstüne çıkması anlamına geldiğine işaret ediyor. Ancak Bolgün, "Enerji fiyatlarındaki gidişat ve yıl sonuna kadar dolar kurunun 20 lira üstüne çıkması halinde bu yıldan başlayarak ortalama dolar kuru varsayımlarının tutmasının pek mümkün olmadığını söylememiz gerekiyor" diye konuşuyor.

Programda 2022'den 2023'e büyüme aynı düzeyde kalıp bütçe açığı azalmazken, enflasyonun 2023'te yüzde 24,9'a düşeceği hesaplandı.

"Gerçekleşmesi imkânsız"

Bolgün, "TÜFE'de yüzde 25'e doğru bir gerileme beklentisi söz konusu. Bunun da olması çok zor. Hazırlanan OVP'ye göre 2023 yılında yüzde 29 civarında bir kur artışı beklentisi var. Bu kur artışıyla birlikte yüzde 25 enflasyon gerçekleşmesi imkânsız" yorumunu yapıyor.

Profesör Oyan'a göre ise doların bu yıl 18 liradan aşağı düşmesi mümkün değil, tam tersine 20 liraya kadar yükseliş bekleniyor. Oyan, daha değerli TL üzerinden yapılan tahminlerin milli gelir ve kişi başına gayrisafi yurtiçi hasılanın (GSYH) da dolar cinsinden daha büyük gösterilmesine yol açtığına işaret ediyor.

Geçen yıl kur tahmini 9,27'ydi

Geçen yılki OVP'de 9,27'lik dolar kuru tahmini üzerinden bu yıl milli gelirin 850 milyar dolar, kişi başına GSYH'nin de 9 bin 947 dolar olacağı tahmin edilmişti.

2023'te ise 9,77'lik kur üzerinden milli gelirin 925 milyar dolar, kişi başına GSYH'nin 10 bin 703 dolar olacağı öngörülmüştü. 

2023-2025 Orta Vadeli Plan'a göre ise bu yıl sonunda 16,62'lik kur üzerinden milli gelirin 808 milyar dolar, kişi başına GSYH'nin de 9 bin 485 dolar olacağı hesaplandı.

Gelecek yıl ise 21,52'lik kur tahmini üzerinden milli gelirin 867 milyar dolar, kişi başına GSYH'nin de 10 bin 71 dolar olacağı öngörülüyor.

OVP'de cari açığın da 2023'te 2022'ye göre yarıdan fazla gerileyeceği tahmin ediliyor. Bolgün'e göre eksi 70'lere yaklaşan negatif faiz ortamında ve mevcut enerji fiyatları altında cari açıktaki bu düşüş de mümkün olmayacak.

Bütçe açığı artıyor

Öte yandan programda büyüme tahmini yüzde 5 olurken, bütçe açığı tahmini büyüdü. Bu yıl için bütçe açığı 240 milyar lira olarak planlanmış, daha sonra bu ek bütçeyle 283 milyar liraya çıkmıştı.

Bütçe açıklarının çok büyüdüğüne işaret eden Oğuz Oyan, 2022'de 461 milyar lira, 2023'te ise 659 milyar liralık bütçe açığı öngörüldüğünü belirtiyor ve ekliyor: "Yani bu bir miktar kamu harcamaları üzerinden de bir seçim ekonomisi uygulanacağını gösteriyor. Ancak bunun çok fazla abartılı bir seçim ekonomisi programı olamayacağını çünkü kaynakların çok daraldığını söylememiz gerekir."

Son OVP ile 2011'de dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanan ve AKP'nin uzun yıllar seçim propagandası olarak kullandığı 2023 hedeflerinden ise açık ara uzaklaşıldı.

2023 hedefleri ne oldu?

10'uncu Kalkınma Planı'nda yer alan 2023 hedeflerine göre milli gelirin 2 trilyon dolar, kişi başına GSYH'nin 25 bin dolar, ihracatın ise 500 milyar dolara ulaşması hedefleniyordu.

Pazar günü açıklanan OVP'ye göre 2023 için tahmin edilen 867 milyar dolarlık milli gelir öngörüsü gerçekleşse bile 2 trilyon olarak belirlenen 2023 hedefinin yarısı bile tutmayacak.

Prof. Dr. Oğuz Oyan, "Oysa şimdi bırakın 2 trilyonu, 2025 OVP tahmininde 1 trilyon eşiğini ancak geçiyor görünüyoruz. 1 trilyon 65 milyara 2025'te varır mıyız? Bu tempoda o da zor gözüküyor" ifadelerini kullanıyor. 

Oyan: GSYH'nın daha da düşmesini öngörmek mümkün

Yine OVP'de 2023 için tahmin edilen 10 bin 71 dolarlık kişi başına GSYH hedefi de 2011'de açıklanan 25 bin dolarlık hedefin yarısından azına denk geliyor. Oyan, 2023 hedefinin yanı sıra bu yıl için hedeflenen kişi başına 9 bin 485 dolarlık gelirin de gerçekçi bir kur üzerinden hesaplandığında daha aşağı düşeceğini öngörmenin mümkün olduğunu söylüyor.

Profesör Oyan, 2023 için hedeflenen 500 milyar dolarlık ihracat hedefinin ise neredeyse yarısının tutturulabildiğine işaret ediyor. Son OVP'ye göre 500 milyar dolarlık ihracat hedefi 265 milyar dolara güncellenmiş durumda.

Öte yandan 2023 hedeflerine göre işsizlik yüzde 5'e, enflasyon tek hanelere indirilecekti. Son Orta Vadeli Program enflasyonun 2023 sonuna dek çift hanede kalacağını teyit ederken, işsizliğin 2022'de yüzde 10,8, 2023'te yüzde 10,4 olması bekleniyor.